قازاق تىلىنە اۋدارىلعان كەزەكتى 30 وقۋلىق تانىستىرىلدى

"جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق" جوباسى 2017 جىلدان باستاپ ىسكە اسا باستادى. 2017-2019 جىلداردى قامتىعان ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كەزەڭدە فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ، پسيحولوگيا، لينگۆيستيكا، ادەبيەتتانۋ، ونەرتانۋ، مادەنيەتتانۋ، ءدىنتانۋ، مەنەدجمەنت، ماركەتينگ، كاسىپكەرلىك، يننوۆاتسيا جانە مەديا سالالارى بويىنشا 47 وقۋلىق اۋدارىلىپ، ەلىمىزدەگى 132 جوعارى ورىندارىنا جەتكىزىلدى. اتالعان وقۋ قۇرالدارى قازاقستاندىق گۋمانيتارلىق ءبىلىم مازمۇنىن تۇبەگەيلى تۇردە جاڭارتۋعا جول اشتى.

بيىلعى جىلى ىسكە اسقان جوبانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە قازاق تىلىنە 30 جاڭا وقۋلىق اۋدارىلدى. وقۋلىقتاردىڭ جاڭا توپتاماسى كينوتانۋ، تەاترتانۋ، ونەر، ەتيكا، ەستەتيكا، مەديا، تاريح، ميكرو جانە ماكرو ەكونوميكا مەن بيزنەس، جەكە قاراجات، ساياساتتانۋ، سونداي-اق، ازاماتتىق ءىس-جۇرگىزۋ قۇقىعى مەن ينتەللەكتۋالدىق مەنشىك قۇقىعى، پەداگوگيكا جانە ستاتيستيكا سەكىلدى سالالاردى قامتيدى. 

ەلىمىزدىڭ مادەني شىعارماشىلىق باعىتتاعى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا، بۇل جولعى اۋدارما اياسىندا كينوتانۋ، ستسەناري جازۋ، تەاترتانۋ، مۋزىكا تاريحى مەن ونەرتانۋ باعىتىنداعى وقۋلىقتارعا باسىمدىق بەرىلدى. ونەر اكادەميالارىنان كەلگەن ۇسىنىستارعا سايكەس اتالعان ونەر مەن ءبىلىم سالالارىندا الەمگە تانىمال اۆتورلاردىڭ قۇندى ەڭبەكتەرى تاڭداپ الىندى. 

اتاپ ايتساق، فرانتسۋز فيلوسوفى جيل دەلوزدىڭ «كينو 1. قوزعالىس-بەينە» جانە «كينو 2. ۋاقىت-بەينە» اتتى ەكى تومدىق، كينونى فيلوسوفيالىق شىعارما تۇرعىسىنان تانىستىراتىن كلاسسيكالىق تۋىندىسى تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە جارىق كوردى. سونداي-اق، جاڭادان اۋدارىلعان وقۋلىقتاردىڭ ىشىندە كينو مەن تەلەۆيزيا ماماندارى ءۇشىن اسا قۇندى بولار «كينوستسەناري. ستسەناري جازۋ نەگىزدەرى» دەپ اتالاتىن وقۋ قۇرالى بار. كلاسسيكالىق نەگىزدەگى بۇل وقۋ قۇرالى كونتسەپتىدەن دايىن ستسەناري شىعارۋعا دەيىنگى ساتىلى نۇسقاۋلىق ۇسىنادى. وقۋلىق 30 رەت قايتا باسىلىپ، الەمنىڭ 20-دان اسا تىلىنە اۋدارىلعان. ال كينو ونەرىنىڭ بەلگىلى تەورەتيگى سەمەن فرەي̆ليحتىڭ «كينو تەورياسى: ەي̆زەنشتەي̆ننەن تاركوۆسكي̆گە دەي̆ىن» ەڭبەگىنىڭ زەرتتەۋ اياسى اسا اۋقىمدى. ول كلاسسيكالىق كينودان باستاپ، زاماناۋي كينو تەورياسىنا دەيىنگى نەگىزگى ۇعىمداردى تولىق قامتىپ، سالا تۋرالى جان-جاقتى تۇسىنىك قالىپتاستىرادى. تاعى ءبىر ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك وقۋلىقتاردىڭ ءبىرى – د.بوردۋەلل باستاعان اۆتورلاردىڭ قىرىق جىلدىق ىزدەنىسىنەن تۋعان «كينو ونەرىنە كىرىسپە» تۋىندىسى. سونداي-اق، توماس ەلزەسسەر مەن مالتە حاگەنەردىڭ «كينو تەورياسى. سەزىم تۇرعىسىنان كىرىسپە» دەپ اتالاتىن ەڭبەگى كينو تابيعاتىن كورەرمەن مەن ەكران اراسىنداعى باي̆لانىستىڭ ءتۇرلى ەرەكشەلىكتەرى ارقىلى زەرتتەيدى.

مۋزىكاتانۋ باعىتىندا كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپاسى دايىنداعان «مۋزىكا تاريحى» دەپ اتالاتىن ەكى تومدىق جيناق قايتا ورلەۋ كەزەڭىنەن پوستمودەرنگە دەيىنگى مۋزىكا تاريحىن جان-جاقتى قاراستىرىپ، ءتۇرلى حالىقتاردىڭ مۋزىكا تاريحىنان حابار بەرەدى. ال كەيىنگى جىلدارى جەكە گۋمانيتارلىق پانگە اينالعان كريستوفەر بالمنىڭ «تەاترتانۋ» وقۋلىعى تەاتر ونەرىن ءتۇرلى مادەني جانە تاريحي استار ارقىلى تۇسىندىرۋگە ارنالادى. تەاتردىڭ اسا كۇردەلى تابيعاتى مەن ونى ءتۇرلى كوزقاراستا زەرتتەۋ مۇمكىندىگىن كورسەتۋگە دەن قويىلعان.

بەلگىلى عالىم، جازۋشى، ۇزاق جىلدار رەسەي عىلىم اكادەمياسى الەم ادەبيەتى ينستيتۋتىنىڭ تەوريا ءبولىمىن مەڭگەرگەن يۋري بورەۆتىڭ «ەستەتيكا» ەڭبەگى زاماناۋي ەستەتيكانىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن جان-جاقتى تالدايدى.

مەدياعا ارنالعان ءماتىن جازۋ قاعيدالارىمەن تانىستىراتىن «تەلەۆيزيا، راديو جانە جاڭا مەدياعا ءماتىن جازۋ» وقۋلىعى دا العاش رەت قازاق تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل ەڭبەك وقىرمانعا تەلەۆيزيا، راديومەن قوسا، ونلاين مەدياعا ءماتىن جازۋدىڭ وزىندىك ءتارتىبى مەن ەرەجەلەرىن قاراپايىم ءارى جۇيەلى تۇردە تۇسىندىرەدى.

تاريحي ءبىلىم سالاسى بويىنشا بىرقاتار ۇزدىك ەڭبەكتەر قامتىلدى. تاريحي ءبىلىمنىڭ كاسىبيلەنۋ پروتسەسىن كەشەندى تۇردە زەرتتەگەن «تاريح ءبىلىمىنىڭ تاريحى»، تاريحي-انتروپولوگيالىق باعىتتاعى ىزدەنىستەردى توپتاستىرعان «تاريحي انتروپولوگيا»، الەمنىڭ ەتنوستىق بەت-بەينەسىمەن تانىستىراتىن «تاريحي ەتنولوگيا» وقۋلىقتارى جارىق كوردى.

زاڭ جانە قۇقىقتانۋ سالالارىن قامتيتىن بىرقاتار ماڭىزدى وقۋ قۇرالدارى دا بار. تانىمال اعىلشىن زاڭگەرى، قۇقىقتانۋشى نيل ەندريۋستىڭ 2 تومنان تۇراتىن «ازاماتتىق ءىس-جۇرگىزۋ: سوت ءوندىرىسى»، «ازاماتتىق ءىس-جۇرگىزۋ: مەدياتسيا جانە اربيتراج» وقۋ قۇرالدارى، اعىلشىن كەلىسىمشارت قۇقىعى تاقىرىبىنا ارنالعان «كەلىسىمشارت ەرەجەلەرى» اتتى وقۋلىعى ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ، مەدياتسيا، اربيتراج، اعىلشىن كەلىسىمشارت قۇقىعى تۋرالى جان-جاقتى اقپارات بەرەدى. وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسىنان شىققان 3 تومدىق «ينتەللەكتۋالدىق مەنشىك قۇقىعى» وقۋ قۇرالى اۆتورلىق قۇقىق، پاتەنت، تاۋار بەلگىسى تاقىرىپتارىنا شولۋ جاسايدى. بۇل – زياتكەرلىك مەنشىكتى قورعاۋ ءتارتىبى مەن قازىرگى حالىقارالىق تاجىريبەگە ارنالعان قازاق تىلىندەگى تۇڭعىش كەشەندى وقۋ قۇرالى.      

ەتيكا سالاسى بويىنشا كۋرس وقىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەرگە، سونداي-اق، جاھاندىق ماسەلەلەردىڭ ەتيكالىق نەگىزىن تانىپ-بىلۋگە قىزىققان وقىرمانعا ارنالعان «ەتيكا تەورياسى مەن قازىرگى ماسەلەلەرى» وقۋلىعىنىڭ 9-باسىلىمى، تانىمال فيلوسوف عالىم دجوناتان ۋولفتىڭ «ساياسات فيلوسوفياسىنا كىرىسپە»، وكسفورد باسپاسىنان شىققان «الەمدىك ساياساتتىڭ جاھاندانۋى: حالىقارالىق قاتىناستارعا كىرىسپە» تۋىندىلارىن ستۋدەنتتەر جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ قازاق تىلىنە وقيدى. 

اۋدارىلعان ەڭبەكتەردىڭ ىشىندە وتە جىلدام وزگەرىپ جاتقان ءبىلىم سالاسىنىڭ سوڭعى جاڭالىقتارىمەن تانىستىراتىن ء«بىلىم بەرۋدەگى زەرتتەۋلەر»، بۇعان دەيىن قازاق تىلىنە اۋدارىلا قويماعان «ستاتيستيكا نەگىزدەرى»، «زەرتتەۋ جوباسىن جۇرگىزۋ» وقۋلىقتارى دا بار. 

ەكونوميكا جانە جەكە قاراجات باعىتىندا ءبىلىم بەرۋگە قاجەتتى وقۋلىقتار قاتارىنا مايكل پاركيننىڭ «ماكروەكونوميكا»، «ميكروەكونوميكا» ەڭبەكتەرى قوسىلدى. سونداي-اق، ە.توماس گارمان مەن رەيموند ە.فورگتىڭ ءاربىر ادامعا جەكە بيۋدجەتىن جوسپارلاپ، ونى ءتيىمدى باسقارۋدى ۇيرەتەتىن «جەكە قاراجات» وقۋلىعىنىڭ 13-باسىلىمىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل ەڭبەك قازاقستان جاعدايىنا ارنايى بەيىمدەلىپ، ءبىزدىڭ زاڭدار، قازاقستاندىق قارجى جانە نەسيە جۇيەسى، زەينەتاقى، ساقتاندىرۋ، ينۆەستيتسيالار تاجىريبەسىنە سايكەس قايتا قۇراستىرىلدى. 

مۇنىڭ بارلىعى – ونداعان تىلگە اۋدارىلعان، الەمدىك گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان، ارقايسىسى ءوز سالاسىندا جاڭا ۇعىمدار جۇيەسىن قالىپتاستىرعان ايتۋلى ەڭبەكتەر. بۇل وقۋلىقتاردىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلۋى قازاقستاندىق جوعارعى مەكتەپ پەن عىلىمي ورتانىڭ كۇشەيۋىنە، تەرمينولوگيانى بىرىزدەندىرىپ، ءتىلىمىزدىڭ زامانعا ساي الەۋەتىن ارتتىرۋعا زور ۇلەس قوسپاق.

جوعارىدا اتالعان 30 وقۋلىقتىڭ ارقايسىسى 10 مىڭ دانا باسىلىممەن شىعارىلىپ، ەلىمىزدەگى 132 جوو-عا تاراتىلادى. وقۋلىقتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارى «قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى» (www.openU.kz) پورتالىنا ورنالاستىرىلىپ، ينتەرنەت ارقىلى ەركىن قولدانىسقا بەرىلدى.

سونداي-اق، اۋدارىلعان جانە اۋدارىلىپ جاتقان وقۋلىقتاردىڭ نەگىزىندە قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە مۋلتيمەديالىق ونلاين كۋرستار ازىرلەنىپ، ولار «قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى» (www.openU.kz) پورتالىنا جۇكتەلدى. كۋرستاردى دايىنداۋعا ەلىمىزدىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن پروفەسسورلارى اتسالىستى.

اۋدارما جانە باسىلىمداردى دايىنداۋ جۇمىسىنا قازاقستاننىڭ الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورىندارىنىڭ عالىمدارى، تاجىريبەلى اۋدارماشىلار، تىلشىلەر مەن ادەبيەتشىلەر ورتاسىنان ىرىكتەلگەن رەداكتورلار، جالپى سانى 300-دەن اسا مامان قاتىسۋدا.        

جوبا اياسىندا الەمدەگى وقۋلىق شىعارۋعا ماماندانعان «Cambridge University Press»، «Oxford University Press»، «Pearson»، «Cengage»، «Penguin Random House»، «McMillan» جانە باسقا دا ءىرى حالىقارالىق باسپا ۇيلەرىمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناعان.

جوبا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورىنىڭ ۇيلەستىرۋىمەن جۇزەگە اسۋدا.