«وي، بۇل كىسى كۇلدىرىپ، كۇشتى ەمدەيدى»

دارىگەرمەن جولىقپاس بۇرىن «شى­نىمەن دە، بۇل كىسىنى اقجار­لىق­تار جاقسى تاني ما، الدە جاي ايتىلعان ءسوز بە ەكەن؟!» دەپ مادەنيەت ءۇيىنىڭ زالىندا جينالىستى كۇتىپ وتىرعان اقجار اۋىلىنىڭ بىرنەشە تۇرعىنىن جورتا سوزگە تارتتىم. تاڭعالعانىم، اقجاردا بۇل كىسىنى بىلمەيتىن ادام جوق سەكىلدى. ءبارىنىڭ ايتاتىنى ءبىر عانا ءسوز: «مىقتى دارىگەر. جاقسى قارايدى»، دەيدى. «قاتتى اۋىرىپ، وپەراتسيادا جاتقان قانشاما ادامدى امان الىپ قالدى. جان-جاقتان كىسى كوپ كەلەدى. قارامايىن دەسە دە ەسىك الدىنا جاتىپ الادى. مەنىڭ ۇلىمنىڭ لاگەردە سىندىرعان قولىن جازدى. ءبىزدىڭ اۋىلدا دەمىكپەمەن اۋىرعان كىسىنى دە وسى دارىگەر ەمدەدى. بۇل كىسىنى اقجاردىڭ ەمحاناسىنان شىعارىپ تاستاعانى دۇرىس بولمادى. اۋدانىمىزعا وتە قاجەت ادام. مۇنداي حيرۋرگ بۇگىندە وتە از»، دەدى تارباعاتاي اۋدانىنداعى ءساتپاي اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ەرلان كومەكباەۆ.

 وبلىس اكىمىنىڭ ءوزى جۇمىسقا شاقىردى

ەرمەك شاعالاقوۆتى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ەرەكشە قۇرمەتتەيتىنىن، ايرىقشا جاقسى كورەتىنىن جۋىقتا اقجار اۋىلىنداعى مادەنيەت ۇيىن­دە وبلىس اكىمى دانيال احمەتوۆ­تىڭ قاتى­سۋىمەن شەكارالىق اۋدان­دار­­دى دامىتۋعا قاتىستى وتكەن جيىن­دا انىق اڭعارعانداي بولدىق. زالدا ءسوز العان وسى ءوڭىردىڭ ءبىر تۇر­عىنى اقجارداعى مەديتسينا جايىن، دا­رى­­گەرلەردىڭ ادامدارمەن دۇ­رىس سوي­­لەس­­پەيتىنىن ايتا كەلە بى­لىك­تى دا­رىگەر ەرمەك شاعالاقوۆتىڭ ەڭ­بە­گىنىڭ لايىقتى باعالانباي جۇر­گە­نىن جەت­كىز­گەندە بۇكىل حالىق تىك تۇرىپ، دۋىلداتا قول سوقتى. «حا­لىق قالاسا حان تۇ­يەسىن سويادى» دە­مەكشى، وسى كەزدە ايماق باسشىسى دارىگەردى ەل الدىنا شىعارىپ: «اينالايىن ەرمەك، اقجارعا باس دارىگەر بولىپ جۇمىسقا كەلشى. قا­جەت­­تى جابدىقتاردى الايىق. جاڭا ما­مان­دار اكەلسەڭىز، پاتەر ماسەلەسىن شە­شەيىك. مەن ەمەس، حالىق سۇراپ تۇر عوي»، دەپ ۇسىنىس ايتتى. دارىگەر وبلىس اكىمىنىڭ ءوزى ۇسىنىس ايتتى ەكەن دەپ ەلپ ەتىپ، بىردەن كەلىسە كەتپەي، بايىپتىلىق تانىتىپ: «حالىقتىڭ قولداۋىمەن جەكە كلينيكا اشقالى جاتىر ەدىم. سول جۇمىس جارتى جولدا قالىپ قويا ما دەپ الاڭدايمىن. ويلانايىن»، دەدى.

جينالىس اياقتالعان سوڭ دارى­گەر­مەن مادەنيەت ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسىندە از-كەم سۇحبات قۇردىق. ول تۋعان جەرى اقجارداعى اۋدانارالىق اۋرۋحاناعا 2016 جىلى كەلىپ، حيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىنە بەل شەشە كىرىسىپتى. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ العىسىن الۋمەن قاتار ءوز ارىپتەستەرى اراسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىك وسى كەزدە باستالعان سەكىلدى. «بۇل جەردە ءبىر جىلداي جۇمىس ىستەدىم. وبلىستىڭ باس حيرۋرگى مارات باشاباەۆتىڭ كەلىسىمىمەن بىرنەشە وپەراتسيا جا­سادىم. جاسالعان وپەراتسيا ناتي­جەلى، ساپالى بولدى دەپ وي­لاي­­مىن. كەيىن ارىپتەستەرىم اراسىندا ءبىراز تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بو­­لىپ، جۇمىستان كەتتىم. ءسوزدىڭ ورا­يى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، جالپى ءوز باسىمنىڭ اقجاردىڭ ەشبىر دارىگەرىنە وكپەم جوق. بۇل جەردىڭ دارى­گەرلەرى وتە مىقتى. باس دارىگەر قايرات وسكەنباەۆ تاجىريبەسى مول، مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعان بىلىكتى مامان»، دەيدى حيرۋرگ.

 ناۋقاسقا ەڭ اۋەلى كەرەگى – جىلى ءسوز بەن جايدارى قاباق

«اقجار حالقى ءسىزدى ەرەكشە جاقسى كورەتىنىن بۇرىن دا ءبىلۋشى ەدىك. بۇگىن ءتىپتى كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي. تۇرعىندار ءسىزدى نەگە جاقسى كورەدى؟ مۇنىڭ سىرى نەدە؟» دەپ بىزگە قىزىقتى، دارىگەرگە ىڭعايسىزداۋ سۇ­­راقتى ەرىكسىز قويدىق. «مۇنى حا­لىقتىڭ وزىنەن سۇراعانىڭىز دۇ­رىس بولاتىن شىعار. مەنىڭ انىق بىلەتىنىم – دارىگەردىڭ الدىنا شيپا ىزدەپ كەلگەن جانعا ەڭ اۋەلى جىلى ءسوز بەن جايدارى قاباق كەرەك. پەندەمىز عوي. ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدا ماسەلە بار. مەندە دە بار. بىراق ءوزى اۋىرىپ، جاردەم تىلەپ الدىما كەلگەن ادامدى قاباعىمنان قار جاۋىپ قارسى السام نە بولادى؟ ول ماعان ءۇمىت ارتىپ، سەنىم ءبىلدىرىپ كەلىپ وتىر عوي. ودان كەيىنگى ەڭ ماڭىزدى دۇنيە – دۇرىس دياگنوز قويۋ. ءوزىم الدىما كەلگەن ادامدى باستان-اياق، تولىق قاراپ شىعامىن. كەيدە دارىگەرلەر: «مىناۋ مەنىكى ەمەس. ماعان قاتىسى جوق» دەپ قاشقاقتاپ جاتادى. ماسەلەن، ناۋقاستىڭ وڭ تىزەسى اۋىرسا، سول اۋىرعان تىزەسىن عانا قاراي سالادى. بولدى. نەگىزىندە بارلىق ورگان ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان ادامدى تۇتاستاي قاراۋىمىز كەرەك»، دەيدى دارىگەر. وسى كەزدە مادەنيەت ءۇيىنىڭ ءبىز دارىگەرمەن سويلەسىپ وتىرعان بولمەسىندەگى قارا كوزىلدىرىك كيگەن بەيتانىس اعامىز: «وي، بۇل كىسى كۇلدىرىپ، كۇشتى ەمدەيدى» دەپ سوزگە ارالاستى.

دارىگەرگە بۇگىندە اقجار اۋىلىن، تارباعاتاي اۋدانىن بىلاي قوي­عاندا، وبلىسىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇك­پىرىنەن، ءتىپتى الماتى مەن نۇر-سۇلتان، قىزىلوردا قالالارىنان ناۋقاستار ەمىنە شيپا ىزدەپ كەلەدى ەكەن. ارينە الدىنا كوپ ادام كەلەتىن حيرۋرگ ءار ناۋقاستى قاراعان سايىن ءارتۇرلى وي تۇيەتىنى، كەيدە ناۋقاسپەن بىرگە قينالىپ، ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي: «نەگە وسىلاي؟» دەپ كۇيەتىنى دە انىق. اق حالاتتى ابزال جاندى الاڭداتاتىن دۇنيە از ەمەس. سونىڭ ءبىرى – ۇيالى تەلەفون. «قازىرگى جاستار، بالالار ۇيالى تەلەفوندى ۇستاماسا جۇرە المايدى. بىلە بىلسەك، بۇل دا ادامدى اۋىرتادى. تەلەفوننىڭ زيا­نى جاي ادامعا بىلىنبەيدى. دارىگەر بولعان سوڭ ءبىز بىلەمىز. بىرەۋدىڭ باسى اۋىرىپ كەلەدى، ءبىرىنىڭ كوزى اۋى­رىپ كەلەدى. ونكولوگيالىق اۋرۋلار كوپ. بۇعان تەلەفوننىڭ دا اسەرى بار. كەيبىر اتا-انالار: «بالاما تەلەفون بەرسەم، تىنىش وتىرادى. جىلامايدى» دەپ ماقتانادى. «بۇعان ماقتانباۋ كەرەك، جىلاۋ كەرەك» دەيمىن مەن. كەيىن ەرجەتكەن سوڭ اۋىرىپ جىلاعانشا، با­لانىڭ قازىر تەلەفونعا قولى جەتە الماي جىلاعانى دۇرىس. مەنى تول­عان­دىراتىن تاعى ءبىر دۇنيە – پامپەرس. قازىرگى كىشكەنە بالالاردا في­موز اۋرۋى كوپ. فيموز دەگەنىمىز – ءۇرپىسىنىڭ دۇرىس اشىلماۋى. ءۇرپى دۇرىس اشىلماعاندا بالانىڭ كىشى دارەتكە وتىرۋى قيىندايدى. قازاق حالقىنىڭ كەرەمەتتىگى سول، بالا بە­سىك­تە جاتقاندا ۇلكەندەر ء«اتپۇش بەر، ءاتپۇش اكەل» دەپ ونى ويناتىپ، يىس­كەپ، شۇمەگىن ۋقالاپ، تارتىپ جاتادى. بالا سوعان ءماز بولادى. ويلاپ قا­راساڭ، مۇنىڭ ءوزى ءبىر تاربيە، ەمنىڭ، جاتتىعۋدىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەن. سوندا بالا فيموز بولمايدى ەكەن. نەگى­زىن­دە اعزاداعى ارتىق زاتتار، نەشە ءتۇرلى باكتەريالار ۇلكەن جانە كىشى دارەتپەن شىعۋى كەرەك. پامپەرس سونى جاۋىپ تاستايدى. سوندىقتان مۇمكىندىگىنشە بالاعا ۇيدە پامپەرس كيگىزبەگەن دۇرىس»، دەيدى حيرۋرگ.

ەرمەك شاعالاقوۆ قولى قالت ەت­كە­ن­دە اۋىل تۇرعىندارىن جيناپ، تەگىن ءدارىس وقيدى ەكەن. ءدارىس بارىسىندا بۇگىندە ءجيى كەزىگەتىن بۋىن، وستەوحوندروز، قان تامىر اۋرۋ­لارى تۋرالى ايتىپ، ايتىپ قانا قويماي، بۇل سىرقاتتاردى ەمدەۋ جول­دارىن ماسساج، جاتتىعۋلار ارقى­لى كورسەتىپ، تۇرعىنداردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن كورىنەدى. دارىگەر وسىعان ەرىنبەي، جالىقپاي، ءۇش ساعات التىن ۋاقىتىن جۇمسايدى ەكەن. «دارىستەرگە دارىگەرلەر قاتىسا ما؟» دەپ سۇرادىم. «اۋدان ور­تالىعىندا ءبىراز ۋاقىت جۇمىس ىس­تە­گەنىمدە ءدارىستى ەڭ اۋەلى كا­بي­نەتتە وقىدىم، 15 كىسى بولدى. ەكىنشى رەت وقىعاندا 35 ادام كەل­دى. كابينەتكە سىيماي كەتتى. ءۇشىنشى رەت اۋرۋحانانىڭ اكت زالىندا ءوتتى. قاراپايىم حالىق كوپ بولدى. بىراق بىردە-ءبىر دارىگەر كەلگەن جوق. «كەلىڭىزدەر. ۇيرەنىڭىزدەر، بىلگەنىمدى كورسەتەمىن، بىلمەگەنىمدى سىزدەردەن سۇرايمىن» دەدىم. وزدەرى بىلەدى عوي» دەدى شاكارىمنىڭ «بىلگەن ەردىڭ بول شاكىرتى، بىلمەگەندى قىل شاكىرت» ۇستانىمىن ۇستاناتىن، ءار كەز بويىنداعى، ويىنداعى جيعان-تەرگەنىن وزگەگە ۇيرەتۋگە ۇمتىلاتىن بىلىكتى مامان.

بۇل دارىگەردىڭ ارتىقشىلىعى دەيمىز بە، وزگەشەلىگى دەيمىز بە، قالاي دەسەڭىز دە ەركىڭىز، الدىنا كەلگەن ناۋقاستارعا توپىرلاتىپ ءدارى جازىپ بەرە بەرمەي، جاتتىعۋ مەن ماسساج ارقىلى ەمدەگەندى قولاي كورەدى ەكەن. «امەريكا اشىپ، ەشتەڭە ويلاپ شىعارىپ جۇرگەنىم جوق. ءبارى ءوز باسىمنان وتكەن. بۇرىن ءوزىم­نىڭ دە جۇرەگىم اۋىردى. قان قى­سى­مىم بولدى. ستۋدەنت كەزىمدە 2-قاباتتان قۇلاپ، ومىرتقام دا سىندى. سول كەزدە ماعان قانشاما ءدارى جازىپ بەردى. «مىنانىڭ ءبارىن ىشسەم ولەم عوي» دەدىم ىشتەي. سودان كەيىن «ەمدەلۋدىڭ باسقا جولى بار شىعار» دەپ بۋبنوۆسكي، ۆالەنتين ديكۋل، كونوۆالوۆ سەكىلدى اۆتورلاردىڭ كىتاپ­تارىن قارادىم. ارقايسىسىنان وزىمە كەرەگىن الدىم. ومىرتقام سىنعان كەزدە سۇيەك بىتكەنشە ءۇش اي بويى توسەكتە قوزعالماي جاتۋ كەرەك بولعانمىن. ء«ۇش اي قالاي جاتام؟» دەپ دارىگەرلەر تىيىم سالسا دا اقىرىنداپ قيمىلداي بەر­دىم، قوزعالا بەردىم. ءبىر ايدان كەيىن فۋتبول ويناپ ءجۇردىم. جۇ­رە­گىم اۋىرعاندا جاتتىعۋ، باۋىرىم اۋىرعاندا ماسساج جاسادىم. «مۇ­نىڭ ءبارىن وقىپ العان جوقپىن، ءوز باسىمنان وتكەردىم» دەپ حالىققا ايتىپ جۇرەمىن. قۇدايعا شۇكىر، جاساعان ەم-دومىمىز ەل كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقان سەكىلدى. ءوزىڭ سۇراپ وتىرسىڭ عوي، ءبىر عانا مىسال ايتايىن. ءبىر كۇنى ماعان كەلىپ ەمدەلىپ جۇ­­ر­ەتىن ايەل ادام وزىمەن بىرگە اپا­يىن ەرتىپ كەلدى. 8 جىل بالا كو­تەرە الماپتى. ءبىر كۇنى كەلگەندە جىلاپ تۇر. «بىرنارسە دۇرىس بول­ما­دى ما؟» دەپ شوشىپ كەتتىم. «قۋان­عاننان جىلاپ تۇرمىن. بەس اي بولدى بالا كوتەرگەنىمە. ءسىزدىڭ ايتقاندارىڭىزدىڭ ءبارىن ىستەدىم، جاتتىعۋلاردى جاسادىم» دەيدى. ول كىسىنىڭ بالا كوتەرگەنىنە قۋانعانىم راس. بۇل – اللانىڭ ءىسى، مەن تەك سەبەپشىمىن. مۇنداي ادامدار وتە كوپ»، دەيدى دارىگەر.

 ەل تىلەگىمەن سالىنىپ جاتقان ەمحانا

مادەنيەت ۇيىنەن شىققان سوڭ دا­رىگەر جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سۇ­را­نى­سىمەن، باتا-تىلەگىمەن، قولدا­ۋى­مەن سالىنىپ جاتقان جەكە ەمحاناسىن ارالاتىپ كورسەتتى. بۇرىن اباي اتىنداعى مەكتەپ بولعان ەكى قاباتتى عيماراتتىڭ جارتىسىندا حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى مەن مۇراعات قىزمەتكەرلەرى وتىرسا، بۇعان دەيىن قاراۋسىز، بوس تۇر­عان جارتى بولىگى اكىمدىكتىڭ ۇيعا­رىم­ىمەن ەرمەك شاعا­لاقوۆقا بەرى­لىپ­تى. ەكى قاباتتى عيماراتتىڭ ءىشىن تانىستىرعان دارىگەر مۇندا جاقىن كۇن­دەرى گينەكولوگيا، ستوماتولوگيا، حيرۋرگيا كابينەتتەرى، وڭالتۋ بولمەلەرى، ءدارىحانا، ەرلەر مەن ايەل­دەر­گە ارنالعان ەكى پالاتا، بۇدان بولەك وپەراتسيادان كەيىن قىزمەت كور­سەتەتىن تاعى ەكى پالاتا اشىلاتىنىن جەتكىزدى. «قازىردىڭ وزىندە اشىلماعان ەمحانامىزعا وپەراتسيا جاساتۋ ءۇشىن بىرنەشە ادام كەزەكتە تۇر. ەڭ اۋەلى اللانىڭ، ەكىنشى حالىقتىڭ كومەگىمەن وسى عيمارات سالىنىپ جاتىر. حالىققا ريزامىن. ەمحانانىڭ 11 تەرەزەسىن حالىق قويىپ بەردى. وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ليتسەنزيا الۋعا كومەكتەسەمىز دەپ وتىر. بارلىعىنا راحمەت. ەندىگى ويىم – وسى ەمحانانى تەزىرەك اشۋ» دەگەن دارىگەر ەمحاناعا مەديتسينالىق قۇرىلعىلار الۋ ءۇشىن نەسيە العانىن دا جاسىرمادى.

ايتپاقشى، جۋىقتا اقجارلىق دا­ر­ىگەر بىزگە حابارلاسىپ: ء«بىزدى وسى­­رە­تىن دە، وشىرەتىن دە، توبەسىنە كو­تە­­رەتىن دە، تومەنگە تۇسىرەتىن دە – حالىق. ەل تىلەگىن ەسكەرۋسىز قال­دى­­رۋعا بولمايدى» دەي كەلە وبلىس اكى­مى­نىڭ ۇسىنىسىنا كەلىسىم بەرگەنىن ايتتى.

شىعىس قازاقستان وبلىسى،

تارباعاتاي اۋدانى،

اقجار اۋىلى