اۋرۋ ەسىن جيعاندا،

جاتىر ەكەن ديۆاندا.

اق تەلپەگى باسىندا

ءبىر ادام تۇر قاسىندا.

– سەن كىمسىڭ؟

مۇندا نە ىستەپ تۇرسىڭ؟

بولساڭ ەگەر دارىگەر،

تەزىرەك ءدارى بەر.

ايىعىپ كەتەيىن،

ۇيىمە جەتەيىن، –

دەدى اۋرۋ القىنىپ،

تۇرماق بولىپ تالپىنىپ.

– اقىماق! – دەدى الگى ادام، –

اقشا تاپپاساڭ جالما-جان،

تەككە تەرلەمەيمىن،

تەگىن ەمدەمەيمىن...

اۋرۋ ءولىپ بارادى،

جانارى ءسونىپ بارادى.

دەدى اۋرۋ:

– دارىگەر،

تەزىرەك ءدارى بەر.

نەگە تەككە ولەيىن،

ايتقانىڭا كونەيىن،

نە سۇراساڭ دا بەرەيىن.

دارىگەر ايتتى:

– دارىگەر ەمەس، ەمقورمىن،

قاتارداعى جەمقورمىن.

باسىندا ەمقور بولدىم،

كەيىن «ج» قوسىلىپ، جەمقور بولدىم.

اۋرۋ ءمان-جايدى ءتۇسىندى،

سۇراعان اقشاسىن ۇسىندى.

ەمقور ەمدەپ شىقتى،

ءدارىسى «جەم» بوپ شىقتى.

«استى قورلاما، قۇستىرادى،

ابىرويسىز ءىس قىلادى»، –

دەگەن ماقال وسىنداي ەكەن،

جەمقورلار شوشىنبايدى ەكەن.

«اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدى» ەكەن،

جەمقورلىعىن قايتا جالعايدى ەكەن،

اينالاسىن جالمايدى ەكەن.

 *  *  *

ال «قور» سوزىنە كەلسەك،

كەزەكتى وزىنە بەرسەك:

قور الدىمەن زورلىق بولادى،

ارتىنان قورلىق بولادى.

ويتكەنى قاتىگەز ادامدار،

ۇرى-قارى، ارامدار:

(بالەقور، جالاقور،

پارىقسىز پاراقور

دەپ ايتادى وندايدى)

وزگەلەردى قورلايدى،

ءالى جەتكەندى زورلايدى،

ولاردا وپا بولمايدى،

ءبارىبىر وڭبايدى،

تۇبىندە سورلايدى.

«ۇرلىق، زورلىق –

ءتۇبى قورلىق» –

دەگەن ماقال باياعى

جەمقورلىققا سايادى،

جاقسىلىققا اپارمايدى اياعى.

جەمقوردىڭ جەتكەن جەرى سوت بولادى،

ءادىل زاڭمەن سوتتالادى،

ءاي، وسى جەمقورلىق قاشان توقتالادى؟

اسىلبەك ءابدىراحمان

الماتى

بىردە...

باقىتجان مومىش ۇلىنىڭ جاقسى كورەتىن رۋحاني ءىنىسى ەلمۇرات اعاسىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان. سوزدەن ءسوز تۋىنداپ رەتى كەلىپ قالعاندا:

– تاتەم ءسىزسىز ەشتەڭە ىستەمەيدى، «اعاڭ بىلەدى»، «اعاڭا ايتايىن» دەپ وتىرادى، – دەدى.

– وي، ەلمۇرات، وعان سەنبە! تاتەڭ «باكە، باكە، سەنىكى دۇرىس»، «باحا، سەنىڭ ايتقانىڭ بولسىن» دەگەنگە اڭقاۋ باسىم سەنە بەرىپپىن. سويتسەم بۇل بىلاي شىعا ءوز ساياساتىن جۇرگىزەدى ەكەن. كەيىن قاراسام، الدەقاشان ەكى اياعىن سالبىراتىپ موينىمدا وتىر، ونى كەش ءبىلدىم عوي، – دەگەنى.

* * *

اقىن نۇرتاس يساباەۆ قولتاڭباسى قويىلعان ولەڭ كىتابىن بىزگە بەرىپ جىبەرىپتى. الدىندا اعاسىمەن تەلەفوندا سويلەسكەندە «جەڭەشەمە ارنالعان ولەڭ بار» دەگەن بولاتىن.

باكەڭ كىتاپتى قاراپ جاتىپ، ءبىر كەزدە ورنىنان شۇعىل كوتەرىلىپ نۇرتاسقا تەلەفون سوقتى.

– نۇرتاس، مەنەن الا الماي جۇرگەن ءوشىڭ بار ما؟ مەن ساعان نە ىستەدىم سونشالىقتى؟ – دەپ داۋىسى قاتقىل شىقتى. جاقسى كورەتىن ءىنىسى تۇگىلى، ۇناتپاعان ادامىنىڭ وزىنە وكتەم سويلەۋ، جاعىمسىز ءسوز ايتۋ ونىڭ ادەتىندە جوق بولعاندىقتان «نە بولىپ قالدى» دەپ مەنىڭ دە كوزىم باقىرايدى. ءسوزىن «اينالايىننان» باستايتىن اعاسىنىڭ ءوزىن كىنالاپ سويلەگەنىنە نۇرتاستىڭ ەسى شىققان. تەك «اعا، نە بولدى؟ نە بولدى؟» – دەي بەرگەن. باكەڭ سودان كەيىن عانا:

– جەڭەشەڭە جازعان ارناۋ ولەڭىڭنىڭ سوڭعى جولىن: «ومىردە ءار كەز كوپ بولسا ەكەن زەينەپتەر»، – دەپ اياقتاپسىڭ. ويباي-اۋ، ءبىر زەينەپتىڭ ۋ-شۋىن كوتەرە الماي زورعا جۇرگەنىمدە، ول كوبەيىپ كەتسە، نە جانىم قالادى؟ – دەدى.

* * *

باكەڭ ەكەۋمىز ايالدامادا كولىك كۇتىپ تۇرعانبىز. ءبىر كەزدە ول:

– ءتۇھ! مايمىل بولىپ كەتكىم كەلدى، – دەگەنى.

كۇتپەگەن توسىن سىزگە تاڭىرقاپ بەتىنە قاراسام، بىزدەن ارىراق تۇرعان ايەلدىڭ اياعىنا نازارىن تىگىپ تۇر. سويتسەم ونىڭ كاپرون ش ۇلىعىندا پالما اعاشىنىڭ سۋرەتى سالىنعان ەكەن.

* * *

توقسانىنشى جىلداردىڭ باس كەزىندە جولدىڭ ەكى شەتىندە ءوسىپ تۇراتىن اعاشتاردى جاپپاي كەسۋ «ناۋقانى» ءجۇرىپ تۇرعان شاق ەدى. تارازعا جول تارتىپ بارامىز. بۇرىن باسىنا قۇستار ۇيا سالىپ جايقالىپ تۇراتىن تەرەك-تالداردىڭ شۇنتيعان ءتۇبىرىن كورىپ جۇرەگىم ەزىلىپ كەتتى دە:

– كەسىلگەن، قۇلاعان اعاش كورسەم جىلاعىم كەلەدى. شاماسى، بۇرىنعى ءبىر ومىرىمدە اعاش بولعان شىعارمىن، –دەدىم. سوندا باكەڭ:

– مۇمكىن! ءوڭ-ءتۇسى جوق، اربيعان-ساربيعان سەكسەۋىل بولعانسىڭ، – دەدى.

– سەكسەۋىلدىڭ وزگە اعاشتار سەكىلدى كوز تارتار كوركى بولماعانىمەن، قاسيەتى كوپ. «سەكسەۋىلدىڭ شوعىنداي» دەپ بەكەر ايتتى دەيسىڭ بە؟ – دەپ جاتىرمىن باعامدى اسىرعىم كەلىپ.

– ونىڭ ەندى راس. سول شوققا بەدنىي باقىتجاننىڭ كۇيگەنىنە شيرەك عاسىر بولدى عوي، – دەپ جاۋاپ بەردى ول.

زەينەپ احمەتوۆا

الماتى

  مۇنداي دا بولادى...

الداعى از ۋاقىتتاردا دۇكەندەردە تابيعي ونىمنەن تۇز عانا قالاتىن شىعار...

ح ح ح

قىرىق جىلدان سوڭ كەزدەسكەن سىنىپتاستاردىڭ كىمنىڭ قالاي وقىعاندارىنا قاراي قانداي دارەجەگە جەتكەندەرى بەلگىلى بولدى.

كىلەڭ ەكىلىكتەن كوز اشپايتىندار ءۇي-جاي مەن كولىككە قول جەتكىزىپتى.

ۇشپەن وقىعاندارعا ءۇي-جاي، كولىكپەن قوسا ساياجاي بۇيىرىپتى.

ال كىلەڭ بەستىكپەن وقىعانداردىڭ –  كوزدە  كوزاينەك، قارىزدار، شاش اعارىپ تۇك قالماعان، باس اۋىرۋ جانە ءبىر نارسەدەن جەڭىپ العان التىن مەدالى بار ەكەن.

ح ح ح

ءۇي يەسى ەلەكتريككە حابارلاسادى.

– مەن سىزگە كەلىپ ءۇيدىڭ قوڭىراۋىن جوندەپ بەر دەپ ەدىم؟!

– ۇيىڭىزگە باردىم. قوڭىراۋدى باسىپ ءبىراز تۇردىم... ەشكىم ەسىكتى اشپاعان سوڭ كەتىپ قالدىم...

ح ح ح

قىتايدىڭ اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى زياندى جاندىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن ءاربىر وتكىزىلگەن شەگىرتكە ءۇشىن 1 يۋان  بەلگىلەيدى. ءسويتىپ، شارۋالار شەگىرتكە اسىراۋعا جاپپاي كىرىسىپ كەتكەن ەكەن...

ح ح ح

ەڭ پالەكەت پەندە ايەلدەر بولىپ تابىلادى.

ويتكەنى وعان قولىڭ مەن جۇرەگىڭدى ۇسىنا قويساڭ، كوپ وتپەي دەنەڭنىڭ باسقا مۇشەلەرىن دە جەكەشەلەندىرىپ الا قويادى...

 «قۇتتى بولسىن...»

ەرتەڭگىلىك ەنتىگە ەلىرىپ، جۇمىس بولمەم ورنالاسقان قاباتقا تابان تىرەي، بولمىسىنان جەرگە قاراپ بىتكەن باسىمدى تىكتەپ، جانارىمدى ىلگەرىگە جالت ەتكىزىپ ەدىم، ۇجىم دەپ اتالاتىن قالىڭ ەلىم قابىلداۋ بولمەسىنە كەپتەلىپ-اق قالعان ەكەن. مەن جاقىنداعانشا، الدىڭعى توپ باسەكەڭنىڭ بولمەسىنە ەنە باستادى. بويىنا سەنىپ ارتىندا تۇرعان ساكەڭنەن: “جايشىلىق پا؟” – دەپ ەدىم: “باسەكەڭە قۇتتى بولسىن ايتامىز...” – دەۋگە عانا مۇرشاسى كەلدى.

كوپپەن بىرگە ءبىز دە ىشكە ەنە بەردىك. باسەكەڭە جەتكەنشە مويىن سوزىپ، تىڭ تىڭداپ ەدىم، جانىنا جاقىن بارعاندار ءبىر ەزۋلەپ ك ۇلىپ، ەڭكەيە قول بەرىپ: “قۇتتى بولسىن”، – دەپ سىرعىپ، سىرعاناپ-سىتىلىپ جاتتى. ءبىز دە سول ءراسىمدى ءيىلىپ جاساپ، باسەكەڭنىڭ قارسى الدىندا ازۋلى اعالار انتالاپ وتىرعاندىقتان، كوپ كىدىرمەي سىرتقا بەتتەي بەردىك.

بولمەگە كەپ ءبىراز جەلپىنىپ، ارلى-بەرلى اڭگىمەنىڭ باسىن قايىرىپ ايىز قاندىرعان سوڭ، ءبىر بىلسە وسى بىلەر دەگەن ويمەن، تارتقان تەمەكىمىزدىڭ ءتۇتىنى ورتاق توكەڭنەن:

– توكە، وسى ءبىز جاڭا باسەكەڭدى نەسىمەن قۇتتىقتادىق؟ – دەپ سۇراي قالىپ ەدىم:

– مەن عانامىن با دەسەم، سەن دە بايىبىنا بارماي، ەلمەن بىرگە ەلىرىپ، كىرىپ كەتكەن ەكەنسىڭ عوي... – دەگەنى. سالدەن سوڭ:

– مەنى ەرتە كەتكەن ەراعاڭ ەدى، ءجۇرشى، سوعان بارايىق، – دەپ ورنىنان كوتەرىلدى.

قارسى بولمەدەگى ەراعاڭا بارىپ ەدىك، ەكى يىعى سەلكىلدەپ، كوزىنەن جاس پورا-پورا اتقىلاپ، سۇق ساۋساعىمەن ءبىزدى نۇسقاپ: “مىنا... مىنا... مىنالار”، – دەي بەرەدى... وسىندا وتىرعان ەكى-ءۇش ءبولىم باستىعىنىڭ ءبىرى: “نە، سەندەر دە اعانى نەسىمەن قۇتتىقتادىق دەپ كەلىپ تۇرمىسىڭدار-ەي!” – دەپ، تاڭىرقاي قاراعانى. ەراعاڭ دا كۇلكىسىن كۇشتەپ تىيا:

– ءبىر بىلسە جاۋاپتى حاتشى بىلەدى، بار حابار سودان تارادى ەمەس پە، – دەگەن سوڭ، ءجون سوزگە توقتالىپ، قاتار تۇرعان حاتشىنىڭ بولمەسىنە ساۋ ەتە قالدىق.

توبىمىزدى كورىپ توسىرقاپ قالعان قۋاعاڭا ءمان-جايدى ايتا باستار ەدىك، كوز جانارى ۇشقىن اتا ويناقشىپ: “سوعان بولا دۇرلىگىپ... زارەنى الدىڭدار عوي، تۇگە...” دەپ، اينالمالى ورىندىعىن شىر اينالدىرىپ بارىپ تۇزەلدى دە:

– ماعان زۆونداعان بىرعالي. ء“جۇر، اعانى قۇتتىقتاپ شىعايىق، جىگىتتەر ەنىپ جاتىر”، – دەگەن سوڭ مەن دە الىپ-ۇشىپ بارىپ، ءابۇيىر بوپ ۇلگەرىپ، سوڭدارىڭدى الا قۇتتىقتاپ قالدىم، – دەيدى...

ءبىر توپ ادەبي قىزمەتكەر، ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرى، ارامىزدا جاپادان-جالعىز جاۋاپتى حاتشىمىز بار – كۇللىمىز باس رەداكتورعا قارسى بولمەدە وتىرعان بىرعاليعا، ياعني رەداكتوردىڭ ورىنباسارىنا كىرىپ باردىق.

... ول ءمان-جايدى بىلگەن سوڭ، ءسال-ءپال ەزۋ تارتا، ادەپپەن كۇلە وتىرىپ:

 – مىنە، قىزىق... كۇللىڭ مىنا ورتادا ءۇيىرىلىپ تۇرىپ ءبىر-بىرىڭە: “اعانى قۇتتىقتاپ شىعايىق”، – دەپ جاتقان سوڭ، ىلە-شالا قۋانىشقا زۆونداعانىم راس. تىلگە كەلمەي توپتىڭ باسى بوپ ەنىپ كەتكەنىم جانە راس. “وسى اعانى نەسىمەن قۇتتىقتادىق ەكەن”، – دەپ ازىردە عانا ويلانىپ وتىرعانمىن... – دەگەن سوڭ، ءبارىمىز بويىمىزدى جيىپ ، شىنداپ اڭتارىلدىق...

سودان ءبارىمىز بار جۇمىستى توقتاتا تۇرىپ، ءبىر بىلسە وسى بىلەر دەپ، باسەكەڭە ەنىپ كەتكەن حاتشى قىز جاننانى توستىق.

ول شىعا سالا:

– باسەكەڭ جاڭا جىگىتتەر مەنى نەمەنەمەن قۇتتىقتادى ەكەن، سونى ءبىلىپ كەلشى دەپ جىبەردى، – دەگەنى...

بىتىراي تارادىق...

ەرسۇلتان ماعجان

تالدىقورعان

قوجاناسىر حيكايالارى

ءبىر تويدا قوجاناسىر ءجۇزىمنىڭ ءبىر شوعىن تۇتاس اۋزىنا سالىپ جىبەرىپتى.

– مولدەكە، – دەيدى وعان، – ءجۇزىمدى ءبىر-بىرلەپ ءۇزىپ جەيدى عوي.

– ءبىر-بىرلەپ جەيتىن نارسە باكلاجان دەپ اتالادى، – دەپتى سوندا قوجا.

***

جازدىڭ ءبىر ىستىق كۇنىندە كورشىسى مولدانى قوناققا شاقىرىپ، الدىمەن ۇلكەن قۇمىرامەن مۇزداي شىرىن بەرەدى. ءۇي يەسى مولداعا شاي قاسىقتى بەرىپ، ءوزى ۇلكەن وجاۋمەن قۇمىراعا باتىرىپ ىشە باستايدى. مولدا قانشا تىرىسسا دا ءۇي يەسىنە ىلەسە المايدى. ال ءۇي يەسى وجاۋدى ءار باتىرعان سايىن راقاتتانا:

– وھ، ءولدىم! – دەي بەرىپتى.

مۇلدە شىدامى تاۋسىلعان مولدا شاي قاسىقتى لاقتىرىپ جىبەرىپتى دە، قوجايىننىڭ وجاۋىن ج ۇلىپ الىپ:

– كورشى! مەن دە ءبىر ءولىپ كورەيىن! – دەگەن ەكەن.

***

ءبىر كۇنى قوجاناسىر جول ۇستىندە كەلە جاتسا، بەيتانىس بىرنەشە كىسى تاماق جەپ وتىر ەكەن. الگىلەرگە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان قوجەكەڭ دە وتىرا كەتىپ، تاماققا قول سوزادى. كىسىلەردىڭ بىرەۋى:

– ءسىز ءبىزدىڭ قايسىمىزبەن تانىس ەدىڭىز؟ – دەپ سۇرايدى.

– مىنامەن، – دەپ قوجا تاماقتى نۇسقاعان ەكەن.

***

ءبىر تويدا قوجاناسىردىڭ قاسىندا وتىرعان بەيتانىس بىرەۋ قانت، كامپيت سياقتى تاتتىلەردى ۋىستاپ الىپ، قالتاسىنا تىقپىشتاپ جاتادى.

– بالاما الىپ جاتىرمىن، – دەپ اقتالعان بولادى ول اپەندىگە، – تويدان اپارعان سارقىتقا بالالار ەرەكشە ءماز بولادى...

كەنەت اپەندى شالت قيمىلداپ، الگىنىڭ قالتاسىنا شاينەكتەگى ىستىق شايدى قۇيىپ كەپ جىبەرەدى.

– ەي، قۇرمەتتىم، نە ىستەپ جاتىرسىڭ؟ – دەپ باج ەتە قالادى تويىمسىز قوناق.

اپەندى سوندا سەلت ەتپەستەن:

– ءسىزدىڭ بالاڭىز سونشاما تاتتىلەردى جەگەن سوڭ، ءسوز جوق شاي ىشكىسى كەلەدى، – دەگەن ەكەن.