مال دارىگەرلەرىنىڭ جالاقىسى الا-قۇلا

ء«بىز جۇمىس ىستەيتىن كوم­مۋ­نال­­دىق قازىنالىق كاسىپورىن 2013 جىلى قۇرىلعان. سودان بەرى مال دارىگەرلەرىنىڭ جا­­لاقىسىنا ءبىر تيىن قو­سىل­­عان جوق. ول كەزدە نان 45 تەڭ­گە، بەنزين 65 تەڭگە بولاتىن، قا­زىر نان­نىڭ باعاسى – 100 تەڭگە، بەن­زين – 170 تەڭگە. جالاقىنى نەگە قو­س­پايسىڭدار دەپ سۇراساق، «سەن­دەر كەلىسىمشارتپەن جۇمىس ىستەي­سىڭدەر، ىستەگىلەرىڭ كەلمەسە، جۇرە بەرىڭدەر» دەيدى. قىسى-جا­زى مالمەن الىسۋ وڭاي ما؟ جۇمى­سىمىز قيىن، جالاقى تومەن. بىز­گە جاس ماماندار مۇلدە كەل­مەي­دى» دەيدى شالعايداعى، شەكارا شە­بىن­دەگى كاتونقاراعاي اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ مال دارىگەرى قاينار قسەكين.

قۇلاعالى تۇرعان عيماراتتا وتىر

جالاقى دەمەكشى، كاتون­­قارا­عاي اۋدانىنىڭ مال دارىگەر­لەرىنىڭ الاتىن جالاقىسى ءوڭىر­دىڭ وزگە اۋداندارىمەن سالىس­تىر­عاندا دا ماندىماي وتىر. وزگە اۋداندارداعى مال دارىگەرلە­رىنىڭ جاعدايىنا ءسال كەيىنىرەك توق­تالامىز. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل اۋ­داننىڭ اۋىلدىق وكرۋگتەرىن­دەگى مال دارىگەرلىك كوممۋنال­دىق قازىنالىق كاسىپورىن مەڭگەرۋ­شى­لەرى 80 مىڭ تەڭگەنىڭ كولەمىندە جالاقى السا، مال دارىگەرلەرى 60 مىڭنىڭ اينالاسىندا، ۆەتەرينار-سانيتارلار 50 مىڭعا جەتەر-جەتپەس ايلىق الادى ەكەن. بۇل – كاتونقاراعاي اۋداندىق ۆە­تەريناريا ءبولىمىنىڭ باسشىسى را­قىمعالي بايگەرەەۆتىڭ ايت­قانى.

جاقىندا كاتونقاراعاي اۋدا­­نىنا جۇمىس ساپارمەن بارعا­­نى­مىزدا، كاتونقاراعاي اۋىلىن­داعى ۆەتەرينارلىق بولىمشە عي­ماراتىنىڭ جاعدايىن كورىپ، كوڭى­لىمىزگە كىربىڭ تۇسكەنى راس.

ەلدىڭ مالىنىڭ اۋرۋ-سىرقاۋىن تەكسەرەمىز، ەن-تاڭباسىن سالامىز دەپ قىسى-جازى تىنىم تاپپايتىن مال دارىگەرلەرى جاعدايىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە ەكەندىگىنە، ولارعا قانشالىقتى دارەجەدە كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانىنا وسى عيماراتتىڭ ءوزى-اق كوزىمىزدى جەت­كىز­گەندەي بولعان. ىرگەتاسى ءىرىپ، قابىرعاسى ءشىرىپ تۇرعان قوراسىن ايتپاعاندا، مال دارىگەرلەرى جۇمىس ىستەيتىن بولمەلەرىنىڭ ءوزى ابدەن توزعان ەكەن.

وتىراتىن ۇستەل-ورىن­دىقتارى دا ەسكىرىپتى. ىرگەتاسى قوپا­رىلىپ تۇسە باستاعان عيما­رات­تىڭ سىرتقى كورىنىسى كوزگە قوراش كورىنەدى.

«عيمارات ەسكى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ساتىپ الىنعان. قىس­تاي جەل سوعادى. ءىشى تاستاي. تاس­تاي بولسا دا تاستاي قاتىپ وتى­رۋ­عا تۋرا كەلەدى. ويتكەنى ءبىز­دىڭ كوممۋنالدىق قازىنالىق كاسىپ­ورىنعا كاتونقاراعاي اۋىلىن قوس­قاندا 5 اۋىل (شىڭعىستاي، قابىرعا، جاڭا ۇلگى، مويىلدى) قارايدى. كەلىمدى-كەتىمدى كىسى كوپ. كەيبىر تانىستارىمىز «سەندەر ءوزى قايدا وتىرسىڭدار؟! سيىر قورادا وتىرسىڭدار ما، تاۋىق قورادا ما؟» دەگەندە كىرەرگە تەسىك تاپپاي قالا­مىز. عيماراتىمىزدىڭ ءىشى-سىرتى تۇ­تاس جوندەۋگە سۇرانىپ تۇر. جون­دەپ بەرسە جاقسى بولار ەدى» دەيدى كا­تونقاراعاي اۋىلىنداعى ۆەتەري­نارلىق بولىمشەنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەرىك كىتاپباەۆ.

ەستەرىڭىزدە بولسا، بىلتىر وسى كاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ كىشى نارىن اۋىلىنىڭ ءبىر تۇرعىنى ءسىبىر جاراسىنان كوز جۇمعان-دى. كۇللى ەل قۇلاعدار بولعان شەتىن جاعدايدان كەيىن مال دارىگەرلەرى دەيتىن مومىن حالىقتىڭ بار ەكەنى، ولاردىڭ بىرنەشە جىلدان بەرى قىس مەزگىلىندە ءۇش اي اقىسىز دەمالىسقا كەتىپ جۇرگەنى اۋدان اتقامىنەرلەرىنىڭ ەستەرىنە تۇسسە كەرەك، بىلتىردان بەرى اقىسىز دەمالىس الىنىپ، كاتوندىق مال دارىگەرلەرىنىڭ كوزى اشىلىپتى.

ايلىقتىڭ تاعدىرىن اۋدان اكىمى شەشەدى

ءبىر قىزىعى، قىزىعى ەمەس-اۋ، شىجىعى، اۋدانداعى مال دارى­گەر­لەرىنىڭ الاتىن جالاقىسىنىڭ كولەمىن اۋدان اكىمدىگى بەلگىلەيدى ەكەن. ناقتىراق ايتساق، اۋدان اكى­مى. قىسقاسى، مال دارىگەرلەرىنىڭ تاع­دىرى ازىرگە اۋدان اكىمىنىڭ قو­­لىندا تۇر. اۋدان اكىمى­نىڭ كوڭىلى تۇسسە جالاقىلارى كوتە­رى­لەدى، كوڭىلى تۇسپەسە وسى كە­ت­كەنى كەتكەن سەكىلدى. اۋداندىق ۆەتە­­ري­ناريا ءبولىمىنىڭ باسشىسى راقىم­عالي بايگەرەەۆتىڭ ايتۋىنشا، كاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ اكىمى رەنات قۇرمامباەۆ شىلدە ايىندا اۋدانداعى مال دارىگەرلەرىمەن كەزدەسىپ، مۇڭ-مۇقتاجدارىنا قۇلاق ءتۇرىپتى.  «راسىندا، جالاقى ماسە­لەسى وتە وزەكتى. باسقا اۋدانداردا مال دارىگەرلەرىنىڭ جالاقىسى جو­عارى، ۆەتەريناريا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىلەرى 100 مىڭ تەڭگەنىڭ اينالاسىندا، مال دارىگەرى 80-90 مىڭ، ۆەتەرينار-سانيتارلار 60-70 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە الادى دەپ ەستيمىز. بيىلعى 1 شىلدەدەن باس­تاپ ەلىمىزدە ەڭ تومەنگى جالاقى كوتەرىلدى عوي. وكىنىشتىسى، مۇنىڭ مال دارىگەرلەرىنە قاتىسى جوق بولىپ شىقتى. الايدا ءبىزدىڭ اۋدان اكىمى تامىزدىڭ 1-ىنەن باس­تاپ اۋدانداعى ۆەتەرينار-سا­ني­تارلاردىڭ جالاقىسىن 30 پايىزعا كوتەردى. 2020 جىلعى قاڭتاردان باستاپ ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرى مەن مال دارىگەرلەرىنىڭ جالاقىسىن دا كوتەرۋدى جوسپارلاپ وتىر» دەگەن ول اۋدانداعى مال دارىگەرلەرىنىڭ جاعدايى كوڭىل كونشىتپەيتىنىن، 13 ۆەتەرينارلىق بەكەتتىڭ عيما­رات­تارى دۇرىس جوندەۋ كورمەگەنىن، ولارعا تيەسىلى 16 كولىكتىڭ بار­لى­عىنا جوندەۋ، باسقا دا جۇمىس­تار­دى جۇرگىزۋ ءۇشىن جىلىنا بار بول­عانى 550 مىڭ تەڭگە قارجى قاراس­تىرىلعانىن جاسىرمادى.

اۋدانداعى مال دارىگەرلەرىنىڭ باسىن قاتىرىپ، بالتىرىن سىز­دات­قان، سۇراعى بار، جاۋابى جوق ماسەلە كوپ. ولار ءتورت ت ۇلىككە عانا ەمەس، كوشەدەگى قاڭعىباس يتتەرگە دە جاۋاپتى كورىنەدى. «اۋىل اكىمدەرىنەن كوشەدەگى ءيتتى اتىڭدار دەگەن حات كەلىپ تۇرادى. ءتۇز تاعىسى ەمەس، يت دالادان كەلمەيدى عوي. اۋىل اكىمدەرى مەن ۋچاسكەلىك ينس­پەكتورلار حالىققا ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن دۇرىس جۇرگىزبەيدى. جۇرگىزسە جۇرت ءيتىن بايلاپ ۇستاپ، مۇنداي اڭگىمە شىقپاس ەدى. نەگىزى اۋىل ىشىندە، حالىق، بالا-شاعا جۇر­گەن جەردە يت اتۋعا بولمايدى. ءيتتى اتاتىن قۇرىلعى قاۋىپتى. ءيت­تى اتقاندا ينە شانشىلادى. يت قۇلاعاندا ينە ءتۇسىپ قالادى. ار­تىنان ينەنى ىزدەپ جۇرگەنىڭ. قۇ­داي ساقتاسىن، الگى ينەنى ءبىر بالا ۇس­تايتىن بولسا، ەشقانداي دارىگەر كومەكتەسە المايدى. دۇرىسى، ءيتتى اتاتىن ارنايى ۇيىم بولۋى كەرەك» دەيدى ق.قسەكين.

ءجا، وسىمەن كاتوندىق مال دارى­گەر­لەرىنىڭ سان تاراۋ ماسەلەسىن دوعارا تۇرىپ، ءوڭىردىڭ باسقا اۋدان­دارىنداعى مال دارىگەرلەرىنىڭ جالاقىسىنا كەلەيىك. ال جارما اۋدانىندا مال دارىگەرلەرى 90 مىڭ، ۆەتەرينار-سانيتارلار 45 مىڭ تەڭ­گە جالاقى الادى ەكەن. جارما اۋداندىق ۆەتەريناريا ءبولىمىنىڭ باسشىسى نۇرلان يلياسوۆ اۋداندا مال دارىگەرلەرىنىڭ جالاقىسى وتكەن جىلى كوتەرىلگەنىن ايتادى. اۋدان بيۋدجەتى ەسەبىنەن. ء«بىزدىڭ بىلۋىمىزشە، مال دارىگەرلەرىنىڭ جا­لا­قىسى ءار اۋداندا ءارتۇرلى. ءبىر اۋداندا 50، ەكىنشىسىندە 60، باسقاسىندا 70 مىڭ دەگەندەي. ءبىر ىزگە ءتۇسىرىپ، ءبا­رىن بىردەي قىلسا جاق­سى-اق بو­لار ەدى. ءبىزدىڭ اۋدانعا كەل­سەك، مال دارىگەرلەرىنە بارلىق جاع­داي جاسالعان. استىلارىندا «نيۆا»، وتىراتىن بولمەلەرىندە توڭا­زىت­قىش» دەيدى ول.

ءتۇيىن

2017 جىلى ايماقتا ۆەتەريناريا سالاسىنداعى جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ وڭىرلىك قاۋىمداستىعى قۇرىلىپتى. قاۋىمداستىق توراعاسى امانگەلدى مۇسانباەۆپەن پىكىرلەسكەنىمىزدە، وسى سالاداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە قانىعا تۇستىك. ونىڭ پىكىرىنشە، مال دارىگەرلەرىنىڭ مارتەبەسىن ءوسىرۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى ولاردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ قاجەت. ەكىنشى، مال دارى­گەر­لەرىنىڭ جۇمىس جۇكتەمەسىن انىق­تاۋ كەرەك. ءۇشىنشى، ولارعا مەم­لە­كەتتىك قىزمەتشى مارتەبەسىن بەر­گەن دۇرىس. ءتورتىنشى، جاس مامان­دارعا ءتيىستى جاعداي جاساۋ. ءۇي، جەر بەرۋ، كوتەرمە اقى تولەۋ. «مال دارىگەرلەرىنىڭ ماسە­لە­سىن قولدان كەلگەنشە ءارتۇرلى دەڭگەي­دە كوتەرىپ جاتىرمىز. ءبارى قۇ­لاع­دار. ءبىز سەمەيدەگى شاكارىم ۋني­ۆەر­سيتەتىمەن بىرلەسە ارنايى زەرتتەۋ، حرونومەتراج جاسادىق. سوندا كوز جەتكىزگەنىمىز، ءبىر مال دارىگەرىنە 850 اۋىلشارۋاشىلىق قۇرىلىمى، جە­كە شارۋاشىلىقتاعى 750 باس مال كەلەدى ەكەن. بۇرىن مال دارىگەر­لەرىنە جاقسى جەڭىلدىك جاسالا­تىن، ءۇي بەرىلەتىن. وسىنى قايتا جان­دان­دىرۋ قاجەت-اق. قازىر بەس مال دا­رىگەرىنىڭ ورنىنا ەكى مال دارى­گەرى جۇمىس ىستەپ ءجۇر. سەبەپ بەلگىلى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مال دا­رى­گەرلەرىنىڭ جالاقىسى ەڭ از دەگەندە 100-110 مىڭ تەڭگەدەن كەم بولماۋى كەرەك. قاۋىمداستىق تاراپىنان وڭىردەگى ۆەتەرينار جەتىسپەيتىن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ باسشىلارىنا «جاس مامانداردى وقىتۋعا كومەكتەسىڭىزدەر، ءۇي الىپ بەرىڭىزدەر» دەگەن ۇسىنىسىمىزدى ايتىپ جاتىرمىز. تاعى ءبىر تۇيتكىل، مال دارىگەرلەرىنىڭ مارتەبەسى انىقتالماعان. وسى ماسەلەنى دە ءبىر جاقتى ەتىپ، بالكىم مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرمەن تەڭەستىرۋ قاجەت شىعار» دەگەن قاۋىمداستىق تور­اعاسى كورشى رەسەي مەن قىر­عىز­ستاندا مال دارىگەرلەرى كۇنى بەكىتىلگەنىن، وسىنداي مەرەكە ءبىزدىڭ ەلگە دە قاجەتتىگىن جەتكىزدى.

شىعىس قازاقستان وبلىسى