«ارىستان پاتشا» ءفيلمى: قازاقشا دۋبلياجدىڭ قارىشتى قادامى

دۋبلياج نەسىمەن باۋرادى؟

كەيدە «ارىستان پاتشا» سىندى كو­رەر­مەنىن بىردەن وزىنە باۋراپ الار ءسانى مەن ساپاسى قاتار كەلىسكەن انيماتسيانىڭ ۇزدىك تۋىندىلارىن تاماشالاپ وتىرىپ، كوڭىلدى سان الۋان وي مازالايتىنى دا جاسىرىن ەمەس. قىزىعاسىڭ ءھام قىزعاناسىڭ. سونداي كەزدە جان دۇنيەڭدى الەمتاپىرىق كۇيگە ءتۇسىرىپ، ءتۇرلى سەزىمدى ءبىر ساتتە باس­تان كەشتىرەتىن Disney تۋىندىلارىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى مەن شەبەرلىك شىڭىن باعىندىرۋدا وتاندىق كينوستۋديالارعا ءالى دە ۇزاق ءارى تىڭعىلىقتى ىزدەنىستىڭ قاجەتتىلىگى دە ايقىن كورىنىپ قالادى. ايتسە دە ول ولقىلىقتىڭ ءسال دە بولسىن ورىن تولتىرۋعا سەگىز جىلدان بەرى ۇزىك­سىز تەر توگىپ كەلە جاتقان «بولا­شاق» كورپوراتيۆتىك قورىنىڭ گول­ليۆۋد تۋىندىلارىن قازاقشا سويلەتۋ جولىنداعى ەڭبەگى ەرەسەن. وسىمەن Disney-ءدىڭ 31-ءشى كارتيناسىن قازاقشاعا اۋدارىپ، بالدىرعاندارىمىزدىڭ گول­ليۆۋد جاۋھارلارىن انا تىلىندە تاماشا­لاۋىنا مۇمكىندىك جاساپ وتىرعان شىعار­ماشىلىق قۇرام «ارىستان پاتشانى» دا وتە جوعارى دەڭگەيدە «سويلەتىپ» شىقتى.

ءفيلمنىڭ قازاق تىلىندەگى جالپى دۋبلياج جۇمىسىنا شاح-مۇرات ورداباەۆ رەجيسسەرلىك ەتسە، ءماتىندى قازاق تىلىنە اسەل مامىروۆا ءتارجىمالاپتى. ال Disney كەيىپكەرلەرىن انا تىلىندە ءسوي­لەتىپ قانا قويماي، داۋىس مۇمكىندىگى ار­قىلى قاھارمانداردىڭ ىشكى كوڭىل كۇيىن جەتكىزۋدە ءساتتى ىزدەنىس جەمىسىن كور­سەتكەن وتاندىق اكتەرلەر قاتارىندا – بەك­بولات قۇرمانعوجاەۆ (مۋفاسا)، بەكنۇر ىبى­راي (بالا سيمبا)، ولجاس جاقىپبەك (ەرە­سەك سيمبا)، التىناي نوگەربەك (سا­را­بي)، دينار قالدىبەك (بالا نالا)، ناۋرىز ساباعاتوۆا (ەرەسەك نالا)، سايا توق­مانعاليەۆا (شەنزي)، بولات ىبىراەۆ (را­فيكي)، جانىبەك مۇ­ساەۆ (پۋمبا) جانە داۋرەن سەرعازين (تيمون) بار.

جارىققا شىققان گولليۆۋد جاۋھار­لارىمەن بىرگە جارقىراي كورىنىپ، ءۇز­دىك تاجىريبە جيناپ ۇلگەرگەن شىعار­ماشىلىق توپ، ونىڭ ىشىندە دۋبلياج اكتەرلەرى ءار فيلممەن بىرگە شىڭدالىپ، شەبەرلىكتىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتۋى كو­ڭىلگە زور قۋانىش ۇيالاتادى. اسىرەسە سوڭعى جىلدارى قالىڭ كورەرمەنگە قا­تارىنان جول تارتقان بىرنەشە تۋىندىدا تالانتىمەن دارالانىپ، كوپشىلىك ىقىلاسىنا بولەنىپ جۇرگەن داۋرەن سەرعازين، جانىبەك مۇساەۆ باستاعان اكتەرلەر جۇمىسى ايرىقشا توقتالىپ وتۋگە لايىق. سول سەكىلدى بۇگىندە دۋبلياج سالاسىنىڭ «التىن داۋسىنا» اينالعان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى – بەكبولات قۇرمانعوجاەۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى تىلەكتەس مەيراموۆتاي اكتەرلەر ءۇنىنىڭ دە كينوتەاترلاردان ءجيى-ءجيى ەستىلۋى اتالعان اۋدارمالارعا ساپامەن قوسا، دەڭگەي دە ۇستەيتىنى ءسوزسىز. ءبىر ءوزى ءبىر ينستيتۋتتىڭ كەشەندى جۇ­مى­سىن قاجىرلىلىقپەن كوتەرىپ جۇرگەن اكتەر­لەردىڭ جانكەشتى ەڭبەگى – وتاندىق دۋب­لياجدىڭ زور ماقتانىشى.

ءتارجىما ساپاسى دەگەننەن تۋادى، وسى تۇستا اتاپ وتەرلىك تاعى ءبىر ايتۋلى ءسات – «بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورىنىڭ اۋدارمالارى ەشقانداي دەلدال ءتىلسىز، تىكەلەي تۇپنۇسقادان اۋدارىلادى جانە بارىنشا قازاق ءتىلىنىڭ ماعىنالىق ءمانىن اشۋعا تەر توگىپ كەلەدى. ءتىپتى گولليۆۋد كەيىپكەرلەرىنىڭ اۋزىنان شىققان قا­زاقى ماقال-ماتەلدەردىڭ ورايىمەن پاي­دالانىلعانىن كورىپ، كوڭىل مارقايىپ، جان سۇيسىنەدى. ماسەلەن، ءبىز تاماشالاعان «ارىستان پاتشا» فيلمىندە اۋدارمانىڭ قازاقىلانعانى سونشا، ۇلتتىق ۇندە ءتىل قاتقان كوركەم دە قۇنارلى باي ءتىل سيۋجەت جەلىسىمەن كەرەمەت ۇيلەسىم تاۋىپ، تىڭداعان قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىرادى. ونى ايتپاعاندا، كەيىپكەرلەرىنىڭ اتتارى دا مىنەزدەرىنە ساي ساتىمەن قازاقشالانعان. مىسالى، فيلمدەگى بارىمىزگە جاقسى تانىس «شرام» دەگەن كەيىپكەر انا تىلىندە ىزعار بولىپ ءۇن قاتادى. ەگەر مىنەز ەرەكشەلىكتەرىنە ساي ساراپ­تار بولساق، بۇل ات كەيىپكەرگە ءدال قويىل­عان. بالكىم، تۋرا اۋدارما جاسالسا، «شرامىمىز» «ىزعار» ەمەس، «تىرتىق» دەپ ءتارجىمالانىپ كەتەر مە ەدى؟! مىنە، وسىنداي ۇتقىر اۋدارماعا نەگىزدەلگەن جارقىن مىسالدارعا ءجيى كەزىككەن سا­يى­ن «بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورى ات­قارىپ جاتقان دۋبلياج جۇمىسىنىڭ بولاشاعىنا زور سەنىم ءبىلدىرىپ، قولداعىڭ كەلەدى. ءبىر قىزىعى، اتالعان جوبا مەم­لەكەتتىڭ ەشقانداي قولداۋىنسىز، «بو­لا­شاق» كورپوراتيۆتىك قورى مەن «مە­لومان» كومپانياسىنىڭ «وزىڭنەن باس­­تا» اكتسياسى اياسىندا NurOtan پار­­­تياسى مەن BI Group جەكەمەنشىك قۇ­رىلىس كومپانياسىنىڭ قارجىلىق دە­مەۋشىلىگىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى ەكەن.

– بالالارعا ارنالعان كونتەنتكە باسىمدىق بەرۋ كەرەك. ويتكەنى بو­لاشاق – سولاردىڭ قولىندا. قازىر «ديس­­­نەيدىڭ» دەڭگەيىندەگى ءفيلمدى ءتۇ­سىرە الماسىمىز انىق. بىراق ساپالى دۋب­­لياج جاساۋعا مۇمكىندىگىمىز جەتەدى. اۋدارىپ، كورەرمەنگە ۇسىنعان سوڭ، ول دا ءبىزدىڭ تۋىندى سياقتى اسەر بەرەدى. ياعني فيلمدەردى اۋدارۋ جوباسى – تەك دۋبلياج ەمەس، ءبىرىنشى كەزەكتە، قازاق ءتىلىن قولدانۋ سالاسىن كەڭەيتۋ، ونى ىلگەرىلەتۋ جانە قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ قازاق تىلىندەگى الەمدىك ستۋديالار كونتەنتىنە قول جەتكىزۋ قۇقىعىن جۇزەگە اسىرۋ جوباسى بولىپ تابىلادى، – دەيدى بۇل جونىندە «بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورى قام­قورشىلىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى دينارا ءشايجۇنىسوۆا.

1994 جىلعى انيماتسيالىق تۋىندى­نىڭ رەمەيكى – بۇل «ارىستان پاتشا» جانرلىق تۇرعىدان جاڭارۋىمەن، زاماناۋي تەحنيكانىڭ وزىق ۇلگىلەرىنىڭ ۇتىمدى يگەرىلۋىمەن جانە ەڭ باستىسى سيۋجەت جەلىسىنىڭ، ياكي كورىنىسىنىڭ بارىنشا شىنايىلىققا ۇمتىلۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. شىعارماشىلىق توپتىڭ العا قويعان ماقساتىن بارىنشا ناتيجەلى باعىندىرۋ ءۇشىن دە رەجيسسەر دجون فاۆرو افريكانىڭ ساۆانناسىنا ارنايى ات باسىن بۇرىپ، ولكە اتموسفەراسى مەن ەرەكشەلىگىن ءفيلمنىڭ ءون بويىنا دارىتۋعا ۇمتىلعان. ناتيجەسىندە، ءومىر مەن ونەردىڭ شەكاراسى بىرىگىپ، تاڭعاجايىپ بىرتۇتاستىققا اينالعان. تۋىندىنى تاماشالاپ وتىرىپ بەينەبىر افريكا ورمانىنىڭ ورتاسىنا ءتۇسىپ كەتكەندەي كۇيگە بولەنەسىز. ويتكەنى مۇندا تابيعات ەرەكشەلىكتەرى عانا ەمەس، فيلمدەگى كۇللى كەيىپكەر، ياعني جان-جانۋارلاردىڭ بارلىعى دا شىنايى. رەجيسسەردىڭ ءتورت اياقتى ماق ۇلىقتاردىڭ سانا-سەزىمىن باعىندىرعانى سونشالىق، كەيبىر ساتتە كورەرمەن كوركەم فيلم ەمەس، National geographic تۋىندىسىن تاماشالاپ وتىرعانداي اسەرلەنەدى. سوندىقتان بولار، كينوسۇيەر قاۋىم فيلم جۇرگەن 2 ساعات ۋاقىتتىڭ ىشىندە افريكا ساۆاننالارىن جالاڭ اياق كەزىپ، تۇمسا تابيعاتپەن سىرلاسقانداي، ارىس­تاندار مەن قورقاۋلار اراسىنداعى ءبىتىس­پەس كۇرەستى ءدال جانىندا ءجۇرىپ كورىپ، سەزىنگەندەي عالامات كۇيدى باستان كەشەدى.

ستسەناريدىڭ قۇندىلىعى نەدە؟

سيۋجەت جەلىسىنە كەلسەك، تۋىندىنىڭ العاشقى نۇسقاسىمەن سالىستىرعاندا، ايتارلىقتاي وزگەرىس جوق. بۇعان دەيىن دە «كاريب تەڭىزىنىڭ قاراقشىلارى: ولگەندەر ەرتەگى ايتپايدى»، «قولىڭنان كەلسە، ۇستاپ ال» سىندى بىرنەشە ءساتتى جۇمىسىمەن كينو كەڭىستىگىنە ەسىمى جاقسى تانىلىپ ۇلگەرگەن ستسەناريست دجەفف ناتانسون «ارىستان پاتشاعا» دراماتۋرگيا تۇرعىسىنان ارنايى توق­تالارلىقتاي وزگەرىس اكەلمەگەن. كەرىسىنشە، العاشقى نۇسقانىڭ بارلىق ءنارلى دە ءسولدى تۇستارىن ساقتاپ قالۋعا، وقيعانى ودان ءارى بايىتۋعا ۇمتىلعان. سونىڭ ارقاسىندا ءاۋ باستا بالالارعا ارنالىپ تۇسىرىلگەن تۋىندى سوڭعى تاجىريبەسىندە دراماتۋرگيالىق بوياۋى مەن قۇندىلىقتار ماڭىزىن ودان ءارى قالىڭداتىپ، تابيعات پەن ادام ارا­سىنداعى بايلانىستى ءتىپتى تەرەڭدەتە تۇسكەنىنە كوز جەتكىزەسىز. الدە، ءبىر كەزدە ەكران الدىنا وتىرىپ، «ارىستان پاتشانى» باۋىرلارىمەن تالاسا تاماشالاعان بالدىرعان كورەرمەننىڭ ءبىرى – وسى جولداردىڭ اۆتورى دا بۇگىندەرى ەسەيىپ، وقيعا جەلىسىنە باسقاشا بويلاپ، ءومىر ءپالساپاسىن بايىپتىراق ۇعىپ ۇيرەندى مە ەكەن، ايتەۋىر اعايىندى ارىستاندار اراسىنداعى تاق ءۇشىن تارتىس، ساتقىندىق پەن وشپەندىلىك، اكە مەن بالا اراسىنداعى شەكسىز ماحاببات ءھام تەرەڭگە تامىر تارتقان ءتىنى مىقتى تەك قۇدىرەتى، سونداي-اق سيمبا ارىستاننىڭ اكە اماناتىنا ادالدىعى مەن دوستىققا، ماحابباتقا بەرىك كوڭىلى، جۇرەك تازالىعى بۇل جولى وزگەشە وي يىرىمدەرىنە جەتەلەگەنى ءسوزسىز. ويتكەنى انيماتسيالىق گرافيكا ۇلگىسى مەن زاماناۋي تەحنيكانىڭ وزىق جەتىس­تىكتەرى ءساتتى سيمبيوز تۇزگەن ايتۋلى فيلم تەك بالدىرعاندار ءۇشىن عانا ەمەس، ەرەسەك كورەرمەندەرگە دە وي سالارلىق تەرەڭ­­دىككە، مازمۇنعا يە. سونىسىمەن كوڭىلگە قۇرمەت ۇيالاتادى.

جەمىستى جوبانىڭ ارقاسىندا بۇگىندە 100-دەن استام وتاندىق اكتەر «Walt Disney Pictures» داۋىستار قورىندا ءتىر­كەلگەن. الەمدىك رەيتينگ بويىنشا قازاق ءتىلى دۋبلياجدا تۇرىك تىلىنەن كەيىنگى ەكىنشى تۇركى تىلىنە اينالدى جانە «Walt Disney» كومپانياسىنىڭ تاريحىندا 39-شى، ال «Sony Pictures» ستۋدياسى ساناعىندا 7-ءشى ورىن تۇعىرىنا كوتەرىلدى. سونداي-اق شىعىس ەۋروپا مەن تمد ەلدەرىنە ارناپ شىعارىلاتىن Blu-Ray-دە تاماشالاۋعا قولجەتىمدى گولليۆۋدتىق فيلمدەردىڭ العاشقى جەتىلىگىنە دە ەنىپ ۇلگەرىپتى. قور ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا جولعا ءتۇسىپ، ءوز سۇرلەۋىن سالعان جار­قىن جوبانىڭ ەندى كينوتەاترلارداعى پرايم-تايم ۋاقىتتاعى كورسەتىلىم جاعى رەتتەلەتىن بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. بۇل تۇيتكىلدى شەشۋدە شى­عارماشىلىق ۇجىمنىڭ مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە ارتار سەنىمى زور. اتالعان مينيسترلىكتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن قابىلدانعان «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ قازاق ءتىلدى فيلمدەردىڭ كورەرمەنگە ىڭعايلى ۋاقىتتا كورسە­تىلۋىنە كەپىل بولا السا، قانەكي؟!