وسىلاي دەپ وي قورىتىپ ءۇلگەرگەنىمىزشە بولعان جوق, اعا دا كوپ كۇتتىرمەدى, بىردەن اقتارىلا جونەلدى. العاش كورىپ تۇرساق تا, بۇرىننان تانىس ادامدارشا اڭگىمەسىن باستاپ كەتكەن بەيتانىس قوناقتىڭ ءسوز ساپتاسى كانىگى قالا قازاعىنىڭ كۇندەلىكتى ءتىل قولدانىسىنا ءمۇلدەم ۇقسامايدى. اۋزىنان ءتۇيدەك-تۇيدەك بولىپ مارجانداي توگىلگەن ءار تىركەسىنەن قايماعى بۇزىلماعان تاپ-تازا قازاقتىڭ قۇنارلى دا باي ءتىلى ەرنەۋىنەن اسىپ قۇيىلىپ جاتىر. اعانى توقتاتپاي, سويلەتە بەرگىڭ كەلەدى.
– وزبەكستاندا سىرداريا مەن ءامۋداريانىڭ ورتاسىن الا جايلاعان تاۋەلىباي دەگەن تابيعاتى دا, حالقىنىڭ بولمىسى دا ەرەكشە ولكە بار. ەرەكشە دەيتىنىم, جەرىنىڭ ءبىر جاعى تاۋ بولسا, كەلەسى بولىگى قىرات, قىزىلقۇم بولىپ كەلەدى. مىنە, سول جەردىڭ تامدى دەگەن ەلدى مەكەنىندە تۋىپ-ءوستىم. اتى-ءجونىم – سەيىت قۇلىمبەت ۇلى جاقىپوۆ. جىرشىلىق پەن تەرمەشىلىكتى سەرىك ەتىپ كەلە جاتقانىما 40 جىلعا جۋىقتادى, – دەپ اڭگىمەسىنىڭ القيسساسىن ءوزىن تانىستىرۋدان باستاعان مەيمان ءسوزىن ءارى قاراي جالعادى:
– تامدىنى وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەسىزدەر. وتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى, كومپوزيتور ءشامشى قالداياقوۆ وسى تاۋەلىباي جەرىنە كەلىپ تەبىرەنىپ, ايگىلى «تامدى ارۋى» ءانىن شىعارعان. سول سەكىلدى الاشتىڭ ايماڭداي باتىر پەرزەنتى باۋىرجان مومىش ۇلى دا 1976 جىلى تامدى توپىراعىنا تابانىن تيگىزىپ تۇرىپ: «مەن ءوزىم كورگەن قايماعى بۇزىلماعان تاي تۇياعىنداي عانا ناعىز قازاق بار. ول دا بولسا تامدىدا ەكەن», دەپ قاتتى اسەرلەنىپ قايتقان. اسقار توقپانوۆ, اسقار توقماعامبەتوۆ, قادىر مىرزا-الىلەردىڭ دە شىعارماشىلىق شابىتىنا شىراق بولعان تاماشا مەكەن عوي بۇل تامدى! وسىنداي ادەت-عۇرىپ, سالت-سانا, باستىسى قازاقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان قالىبىن ءالى كۇنگە دەيىن ۇيىتىپ ساقتاپ كەلە جاتقان ولكەنىڭ ءبىر پەرزەنتىمىز. سول ءۇشىن دە اللاعا مىڭ دا ءبىر تاۋبە دەيمىن, – دەدى مەيمانىمىز زور ماقتانىشپەن مارقايا ءتىل قاتىپ.
ءيا, جاستايىنان جىرشى-جىراۋلاردىڭ جىر-تەرمەلەرىن قۇلاعىنا قۇيىپ وسكەن سەيىت ق ۇلىمبەت ۇلىنىڭ ءۇنى مەن كەسەك تۇرپاتى عانا ەمەس, بار بولمىسى قازاقى كەڭدىك پەن ءمارت مىنەزگە تۇنىپ تۇر. ءبىر قۇرساقتان تاراعان ون جەتى اعايىننىڭ ىشىندە جالعىز ءبىر وزىنە ونەر قونىپ, «بيسسميللا» دەپ قولىنا قاسيەتتى دومبىرانى ۇستاپتى. كەڭ دالادان شابىت الىپ ەر جەتكەن جىرشىنىڭ ۇستازى دا سول – الىپ دالا, جۋساننىڭ ءيىسى, تاۋ مەن قۇمنىڭ مىنەزى ەكەن.
– ونەر ماعان شەشەم جاقتان دارىدى عوي دەپ ويلايمىن. ناعاشى اتام مەن اجەم دە, انام دا ءاندى تاماشا ايتۋشى ەدى. مۋزىكالىق اسپاپتاردا, اسىرەسە دومبىرادا جاقسى وينايتىن. ودان بولەك, بالا كۇنىمنەن اۋىلداعى كونەنىڭ كوزىن كورگەن جىرشى-جىراۋلاردىڭ ءان-جىرىن تىڭداپ, قۇلاعىما قۇيىپ ءوستىم. ءتىپتى اكەم مەن انامنىڭ ونەر قونسىن دەپ ىرىمداپ, تۋعان كەزىمدە شىمكەنتكە ارنايى اكەلىپ, كوكباي جىراۋعا اۋزىما تۇكىرتكەنى بار. سوندىقتان ونەردە الدىن كورىپ, ءتالىم العان تىكەلەي ۇستازىم بولماعانىمەن, ءوزىمدى سول كوپباي وماروۆ اقىننىڭ شاكىرتى سانايمىن. جالپى, مەن قاراشا تىرشىلىك كەشكەن قاراپايىم وتباسىندا تاربيەلەندىم. اكەم دە, انام دا شوپان بولدى. شەشەم 17 قۇرساق كوتەرگەن كىسى. بۇگىندە سونىڭ 8-ءى قالدى. سول اعايىندارىمنىڭ ىشىندە ونەرگە جاقىنى دا, باسقالارعا ۇقسامايتىن قياليلاۋى مەن بولدىم. ءان مەن جىرعا دەگەن ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىم مەكتەپ جاسىمنان بايقالا باستادى. دومبىرا مەن گيتارا اسپاپتارىنا قاتتى اڭسارىم اۋدى. شامامەن 6-7 سىنىپتا وقيتىن كەزىم بولسا كەرەك, اتا-اناما قولعابىس ەتىپ, قوي باعۋعا ورىسكە شىعاتىنمىن. سوندا وتار-وتار قويدى ءيىرىپ قويىپ, قولىما دومبىرامدى الىپ كەڭ دالادا ايقايلاپ ءان سالاتىنمىن, قۇلاش-قۇلاش داستانداردى جاتتايتىنمىن. تەرمە مەن جىردى دا ناقىشىنا كەلتىرىپ جىرلاۋدى سول شەتسىز-شەكسىز يەن دالادان ۇيرەندىم. تاۋەلىبايدىڭ قىزىل قۇمى مەن قىرات دالاسى جانىما شابىت قۇيىپ, عۇمىرلىق ۇستازىم بولدى دەسەم تيتتەي دە جالعان ايتقاندىعىم ەمەس. ودان كەيىن ارينە ءبىزدىڭ ەلدە نەبىر ءدۇلدۇل جىرشىلار وتكەن عوي. سول دانا قاريالاردىڭ ەستى ءسوزى مەن ورەلى ونەرىن قۇلاعىما قۇيىپ, ۇلتتىق ءان-جىرلارىمىزدىڭ ۋىزىنا قانىپ ەرجەتتىم. بالقى بازار, وتەپ جىراۋلاردىڭ, تۇرماعامبەت, قۇتباي مەن نارتاي اقىنداردىڭ ونەرى مەن ءۇشىن عۇمىرلىق تاعىلىم بولدى, – دەپ اڭگىمەسىن ءارى قاراي جالعادى جىرشى.
وسىلاي دەپ بالالىق شاعى مەن جاس كۇنىنەن سىر تارقاتقان ونەر يەسى الىستان اتاجۇرتىنا وزىمەن بىرگە كوتەرىپ كەلگەن قارا دومبىراسىن قولىنا الىپ, جىر مەن تەرمەنىڭ تيەگىن اعىتتى. بىزگە تامدىلىق جىرشى قايىپنازار شوتباسوۆتىڭ «تامدى-تاريح» تولعاۋىن جىرلاپ بەردى. كومەيگە قوناقتاعان كۇمبىر ءۇن بىردەن جان دۇنيەڭە قۇيىلىپ, كوڭىل قاتپارلارىن قوزعاپ, عالامات ءبىر سەزىمگە ءبولەيدى. جىرشى ۇنىمەن بىرگە ءبىز وتىرعان بولمەگە قايماعى بۇزىلماعان قازاقتىڭ كونە سارىنى قايتا ورالعانداي قاتتى تولقىدىق. ويلى ءسوز بەن تاعىلىمدى ماقام بىردەن وزىنە باۋراپ الا جونەلدى.
– دومبىرا ۇنىندە قازاقتىڭ جانى, جالپى ۇلتتىق سارىنىمىز سايراپ جاتىر عوي. جىردىڭ قۋاتى وتە كۇشتى. قاپا بولعان جانىڭدى جۇباتىپ, شاتتانعان كوڭىلىڭە قۋانىش ۇستەيدى. ەندى بىردە سىرلاسىڭا اينالسا, ءتىپتى كەيدە بار قايعىڭدى ۇمىتتىرىپ جىبەرەتىن دە قۇدىرەتكە يە. سوندىقتان دا شىعار, اتاجۇرتىمدى ساعىنىپ, تۋعان توپىراعىمدى اڭساعان كەزدە وسىلاي قولىما دومبىرامدى الىپ, قازاقتىڭ ايگىلى «جويامەرگەن», «قۇرالاي سۇلۋ» سىندى داستاندارىن وڭاشادا وتىرىپ توگىپ-توگىپ الامىن. ويتكەنى قازىر زامان باسقا. مۇنداي ۇزاق جىرلاردى سىڭىرۋگە بۇگىنگى تىڭدارماننىڭ ءتوزىمى جەتە بەرمەيدى. عالامتور جۇيەسى دە كوپشىلىك اراسىنا دەندەپ ەنىپ كەتىپ, اسىرەسە جاستارىمىز قازىر دومبىرانى كوپ تىڭدامايدى. تەرمەلەرىمىز دە ەستراداعا ءوتىپ كەتتى. سوندىقتان كوپشىلىككە ارناپ تەك ۇزىندىلەر ورىندايمىن. ونىڭ ۇستىنە, نەگىزگى قىزمەتىم ونەر ەمەس, ءوندىرىس سالاسىندا بولعان سوڭ, اۋىر جۇمىس كۇنىنەن كەيىن تۇنۇزاق تەرمە ايتىپ, جىر تولعاۋعا كۇشىم دە جەتپەي قالادى. كوپ ايتىلماعان سوڭ, ساعاتتاپ جىرلايتىن داستانداردىڭ كوپشىلىگىن ۇمىتىپ قالعانىم جانە بار. ارينە اراسىندا حالىقتىڭ سۇراۋى بويىنشا جيىن-تويلاردا جىرلاپ تۇرامىن عوي. بىراق بۇرىنعىداي ءجيى ەمەس, – دەپ جىرشى كۇرسىنە الىسقا كوز تىكتى.
ءيا, «التىن قىلىش قىن ءتۇبىندە جاتپايدى» دەيدى قازاق. كوڭىل شىن قۇلاسا, ءومىر بويى قۇرىلىس سالاسىندا قىزمەت ەتىپ ءجۇرىپ تە بويداعى ونەرگە, قاسيەتتى دومبىراعا دەگەن ادالدىق پەن ماحابباتتى ءدال وسىلاي ساقتاپ قالۋعا بولادى ەكەن. ارنايى كاسىبي ءبىلىم الىپ, كونسەرۆاتوريانى تاۋىسپاسا دا, سەيىت ق ۇلىمبەت ۇلىنىڭ كوكىرەگىنە ۇيالاعان ءان مەن جىرعا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىك ونەر دەگەن كاسىپتەن بۇرىن, ەڭ اۋەلى ءجۇرەكتىڭ ءىسى ەكەندىگىن ايقىن سەزىندىرگەندەي. اڭگىمەمىزدىڭ سوڭىندا جىرشى اعامىز كوڭىل تۇكپىرىندەگى ارمان-تىلەگىن دە جەتكىزدى.
– مىنە, اتاجۇرتقا تابانىمىز ءتيىپ, جاڭا استانامىزدىڭ قاراساڭ كوز تويار اسەم كەلبەتىنە كۋا بولىپ, مارقايىپ وتىرعان جايىمىز بار. كوكىرەكتى كەرەمەت ءبىر ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى ەكەن مۇندايدا. قاپەلىمدە ونى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە الماسپىن. بىراق وسىنداي بەرەكە مەن ءبىرلىكتى ۇيىستىرىپ وتىرعان ەل باسشىلارىنا, جالپى اعايىندارىما دەگەن العىسىم شەكسىز. اللا وسى ىنتىماعىمىزدان ايىرماسىن. بالالارىمىز ءبىرنەشە جىل بۇرىن ەلگە قونىس اۋدارعان. قىزىم قوستاناي جاقتا تۇرمىستا بولسا, ۇلىم قاراعاندى قالاسىندا جوعارى وقۋ ورنىندا وقيدى. ارعى جاقتا قالعان جۇبايىم ەكەۋمىز عانا. «بالا قايدا بولسا – اتا-انا سوندا» دەيدى عوي قازاق. ءساتى ءتۇسىپ جاتسا, ءبىزدىڭ دە وتباسىمىزبەن بىرگە وتانعا ورالىپ, قاجىر-قايراتىمىزدىڭ جەتكەنىنشە ەلگە ادال قىزمەت ەتۋ ارمانىمىز بار. ەڭ باستىسى, وسى مىزعىماس تىنىشتىعىمىز ۇزاعىنان ءسۇيىندىرىپ, حالقىمىزعا اللا نىعمەتتى تىرلىك كەشۋدى بۇيىرتسىن. سوندا ونەر دە, ءان مەن جىرىمىز دا قاناتىن كەڭگە جايىپ, ماڭگى جاساي بەرمەك!
