شاڭىراعىمىز شايقالماسىن!

جالپى ب ۇلىكتىڭ  تامىر جايا باس­تاعانىن اڭعارۋ ادامداردىڭ سۇڭ­عىلالىعى مەن اڭعارىمپازدىعىنا باي­لانىستى. ابايدىڭ سوزىمەن ايت­قاندا، «جۇرەكتىڭ كوزى» بارلار اڭعارا الادى. ياعني، ب ۇلىك-فيتنا تۇمان باسقان بيىك تاۋ سياقتى، ونى كورمەي قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. بۇل ماسەلە جاي­لى حۋزايفا دەيتىن عالىم «ب ۇلىك-فيتنا اقيقات پەن جالعاندى ايىرا المايتىن ادامدارعا كەلەدى» دەپتى. 

كوپ جاعدايدا ب ۇلىككە ب ۇلىكقۇمار ادامدار ىلەسەدى. بۇل جايلى يبن قايىم دەگەن كىسى: «كەزدەيسوق نەمەسە كۇماندى باستامالاردىڭ ارتىنان ەرىپ جۇرگەن ادامداردىڭ اقىلى مەن ءبىلىمى وتە ءالسىز دەپ ايتۋعا بولادى. اياعىندا نىق تۇراتىن، اقىل-دانالىعى بار ادام كورىنگەن باستامالاردىڭ ارتىنان ەرە بەرمەيدى. جۇرەكتەرى ءالسىز، اۋىتقىپ تۇراتىن ادامداردى جالعان نارسە قىزىقتىرىپ، وزىنە تارتىپ تۇرادى»، دەگەن ەكەن.

ءسويتىپ ادامدار اسىعىستىق تانىتىپ، كۇماندى باستامالارعا ەرىپ كەتەدى دە، تىنىشتىقتان ايىرىلادى. ادام اياعىنا نىق تۇرىپ، اسىعىستىق تانىتپاسا جانە كۇمانسىز دۇرىس شەشىمدەر قابىلداسا، سول قوعام، سول ورتا، سول قاۋىم، سول مەملەكەت ناعىز جەتىستىككە جەتەدى.

اباي اتامىز ءوزىنىڭ 14-ءشى قارا­سوزىندە: «وسى جۇرتتىڭ كوبىنىڭ ايتىپ جۇرگەن مىقتى جىگىت، ەر جىگىت، پىسىق جىگىت دەپ ات قويىپ جۇرگەن كىسىلەرىنىڭ ءبارى – پالەگە، جامانشىلىققا ەلىرتپەك ءۇشىن، ءبىرىن-ءبىرى «ايدا، باتىرلاپ!» قىز­دىرىپ الادى دا، ارتىن ويلاتپاي، ازعىراتۇعىن ءىسى» دەپتى. بابامىزدىڭ وسى پايىمىن قازىرگى كۇن احۋالىنا قاراي تاپسىرلەسەك، الەۋمەتتىك جە­لىلەردەگى «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇ­تاققا» باعىتتالعان ايقاي-سۇرەڭ، ءبۇ­گىنگى ومىرىنە رازى-قوش ەمەس اسىرە «باتىرلار» ارەكەتى ءسوز جوق «ايدا، باتىرلاتۋلار». باسقا ەشتەڭە ەمەس. ءسويتىپ ايدا باتىرلاتامىز دەپ ءجۇرىپ «جامانشىلىققا ءبىر ەلىگىپ كەتكەن سوڭ، بويىن جيىپ الىپ كەتەرلىك قايرات قازاقتا كەم بولادى» (اباي).

مىسالى، سوڭعى كەزدەرى اقپارات كوزدەرىندە جاريالانعان ماقالالارعا پىكىر ءبىلدىرۋ الاڭى (كوممەنتاري جازاتىن جەر) اقيقاتتى جۇلمالايتىن قاساپقا اينالدى. ياعني، بۇل ءىس شىن­دىقتى كولەگەيلەپ قاۋىمنىڭ ميىن شاي­قاپ جاتىر. ميى شايقالعان قا­ۋىم­نىڭ – شاڭىراعى دا شايقالادى.  مىسالى، ۇيىپ بارا جاتقان ايراندى ءسات سايىن شايقاپ تۇرسا، قايتەدى. ۇيىمايدى. ءىرىپ سارىسۋعا اينالىپ كەتەدى. ءدال وسى سياقتى تىنىش ءومىردى قاي­تا-قايتا شايقاي بەرسە، ول دا ءىريدى. 

وسى ورايدا جازبامىزعا تۇزدىق بولار­لىق مىنا ءبىر ءتامسىلدى كەلتىر­گە­نىمىز ءجون سياقتى. ەرتەدە داۋلەتتى ادام قۇل ساتاتىن بازارعا بارىپ، اسا سىمباتتى، سوم دەنەلى قۇلعا كوزى ءتۇ­سەدى. باعاسى دا ارزان. ساتۋشى ايتادى: «مىناۋ ون ادامنىڭ جۇمىسىن جالعىز اتقارىپ، ءبىر ادامنىڭ تاماعىن جەيدى. ايىبى – ب ۇلىك ۇيىمداستىرۋدىڭ قاس شەبەرى، ەگەر قورىقپاساڭىز الىڭىز»، دەيدى.

ارادا بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ اۋلەتتىڭ ىشكى جايىنا قانىققان قۇل ب ۇلىكتى باستايدى. بايدىڭ كورىكتى، يبالى، يماندى جاس ايەلى بار ەكەن. بىراق بالا تاپپاعان. باي ۇزاق ساپارعا اتتانادى. وسىنى پايدالانعان قۇل ايەلگە كەلىپ: «حانىم، بايەكەڭ باسقا ايەل ىزدەپ كەتتى، جاس توقال الماقشى، ونى مەنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى» دەپ كولگىرسيدى.

جاس ايەل قاپالانىپ جاتىپ قالادى. قۇل قايتا كەلىپ: «حانىم، بۇدان شىعاتىن جول بار، ءسىز ماعان سەنىڭىز، مەن سيقىر وقۋىن يگەرگەن جانمىن، بۇگىن كۇيەۋىڭىز كەلەدى، ول ۇيىقتاعاندا قاسىنا بىلدىرمەي با­رىپ، ءۇش تال ساقالىن كەسىپ الىپ ماعان بەرىڭىز، مەن سيقىر جاساپ ونى كەتپەيتىن ەتەيىن» دەيدى. ايەل كونەدى.

باي ساپاردان ورالادى. قۇل الدىنان شىعىپ ەڭىرەيدى: «بايەكەم-اي، قايران بايەكەم، سەن جوقتا ايەلىڭ ءبىر جىگىتپەن كوڭىل قوستى، ولار سەنىڭ كوزىڭدى جويۋعا سەرتتەستى. بۇگىن تۇندە ۇيىقتاعان بولىپ ساق جاتىڭىز، ايە­لىڭىز ءسىزدى باۋىزداۋعا كەلەدى» دەيدى. باي سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، اڭتارىلىپ نە بولسا دا بايقاپ كورمەككە توسەگىنە قيسايادى. ۇيىقتاعان بولىپ الا-كولەڭكەدە باقىلاپ جاتادى. ايەلى قولىن­دا وتكىر كەزدىگى بار كىرىپ كەلەدى. پى­شاعىن جالاڭداتىپ، تۋرا تارتادى. باي «قاپ، بالەم» دەپ اتىپ تۇرىپ، ونىڭ قو­لىنداعى پىشاقتى ج ۇلىپ الىپ، ايەلدى باۋىزداپ جىبەرەدى.

وسىلاي ب ۇلىك باستالادى. اۋلەتتىڭ شىرقى بۇزىلادى. كۇندە ءولىم. كوپ ادام قازاعا ۇشىرايدى. مۇنى كىم ۇيىم­داستىرىپ ءجۇر ەشكىم بىلمەيدى. سۋىق حابار جان-جاققا تارايدى. جو­­عارىدا قۇلدى ساتقان ادام پالە­­­نىڭ قايدان شىققانىن سەزەدى دە، ادەيى­لەپ كەلىپ، الگى قۇلدى ولتىرەدى. حا­لىقتى جيناپ، «سەندەردىڭ بەرەكە-ءبىر­لىكتەرىڭدى بۇزىپ، كوپ ادامنىڭ ءولى­مىنە سەبەپكەر بولعان مىناۋ ادام» دەي­دى. سوندا بارىپ حالىق ەسىن جيعان ەكەن.

اباي اتامىزدىڭ: