قازاقستاننىڭ سوت تورەلىگى: بۇگىنى مەن كەلەشەگى

بەرىدە قازاق قۇقىعىنىڭ جۇيە­لەنگەن قاينار كوزى بولىپ تابىلاتىن «قاسىم حاننىڭ قاسقا جو­لى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى» دەپ اتالاتىن دالا زاڭدارى جا­ريالاندى. زاڭدار جيناعى – «جەتى جارعىنى» بەكىتتىرگەن، ءاز تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا بيلىك ەتكەن ءۇش توبە ءبيىمىز – تولە بي، قازىبەك بي مەن ايتەكە بي تورگە شىقتى.

قازاق بيلەرى بۇگىنگى بولاشا­عى­مىزدىڭ جارقىن جانە كەمەل بولۋىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى، دامىپ، وركەندەۋىنە ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. بيلەر جۇيەسى مەملە­كەتىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا، حال­قىمىزدىڭ وي-ساناسىنىڭ، الەۋ­مەتى مەن مادەنيەتىنىڭ وسۋىنە زور ىقپال ەتتى. «تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋعاندى بيدە يمان جوق»، «حاندا قىرىق كىسىنىڭ اقىلى بولسا، بيدە قىرىق كىسىنىڭ ارى بار» دەگەن بابالارىمىزدان قالعان ۇلى ءسوز بار. قازاق قوعامىنداعى بەلگىلى ءبىر تەكتىلىك قاسيەتتەردى ۇستانعان تۋراشىل بي-شەشەندەرىمىزدىڭ «قارا قىلدى قاق جارعان» ءادىل شەشىمدەرىنىڭ ەل، رۋ اراسىندا ورىندالۋى مىندەتتى شارت بولىپ تابىلعان. ءاربىر بي ءادىل شەشىمدەرىنىڭ ءوز ورتاسىنا عانا ەمەس، ءدۇيىم جۇرتقا جايىلعانىن قالاعان. وسىنداي مارتەبە ارقىلى ەل سەنىمىنە يە بولىپ، ءۇمىتىن اقتاۋ ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتكەن.

بۇگىنگى قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسى كونستيتۋتسيامەن جانە «سوت جۇيەسى مەن سۋديا­لارى­نىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستي­تۋ­تسيا­لىق زاڭمەن رەتتەلەدى. قا­زاقستان رەسپۋبليكاسىندا سوت تورەلىگىن تەك سوت قانا جۇزەگە اسىراتىنى اتا زاڭىمىزدا ايقىن جازىلعان.

ەلىمىزدىڭ سوت جۇيەسىن قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جو­عار­عى سوتى، قازاقستان رەسپۋب­لي­كاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا جانە كونستيتۋتسيالىق زاڭعا سايكەس قۇ­رىلاتىن جەرگىلىكتى جانە باسقا سوت­تار قۇرايدى. ەشقانداي وزگە ور­گاندار مەن تۇلعالاردىڭ سۋديا ­وكى­­لەتتىگىن نەمەسە سوت بيلىگى فۋنك­­­تسيالارىن يەلەنۋگە قۇقىعى جوق.

سوت بيلىگى قازاقستان رەسپۋب­ليكا­سىنىڭ اتىنان جۇزەگە اسىرىلادى جانە ازاماتتار مەن ۇيىم­داردىڭ قۇقىقتارىن، بوس­تان­دىقتارى مەن زاڭدى مۇددە­لەرىن قورعاۋعا، رەسپۋبليكا كونستي­تۋتسياسىنىڭ، زاڭدارىنىڭ، وزگە دە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتى­لەرىنىڭ، حالىقارالىق شارت­تا­رىنىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە قىزمەت ەتەدى.

سوت جۇيەسىن جەتىلدىرۋ شەڭ­­­بەرىندە سوت ساتىسىنىڭ ءۇش بۋىن­دى جۇيەسى ەنگىزىلدى، ماماندان­دى­رىلعان سوتتار، ينۆەس­تيتسيالىق سوت ءوندىرىسى قۇرىلدى. 2021 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ اكىمشىلىك ادىلەت ءوز جۇمىسىن باستادى.

بۇگىنگى سوت جۇيەسى ەلىمىزدەگى تۇبەگەيلى وزگەرىستەرمەن تىكەلەي بايلانىستى رەفورمالاردى باس­تان وتكەرۋدە. رەفورمالاردىڭ ماقساتى – سوت جۇيەسىن حالىققا جاقىنداتىپ، مىقتى ءارى ءتيىمدى، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن سەنىمدى قورعاۋعا قابىلەتتى جۇيە قۇرۋ.

سۋديا سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە تاۋەلسىز جانە كون­ستيتۋتسيا مەن زاڭعا عانا باعى­نادى. ال زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ. ەندەشە، سۋديانىڭ ءادىل تورەلىكتى ءدوپ باسىپ ايتۋى ماڭىزدى. وسى باعىتتاعى سوت جۇيەسىندەگى رەفورمالار تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا قازاقستان قۇرۋ جولىندا ءادىل سوت تورەلىگىن قۇرۋ ءۇشىن سۋديالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن، كوتەرەر جۇگىن ارتتىرادى. سايكەسىنشە، سوت كورپۋسىنا تالاپتار كۇشەيتىلدى.

ارينە، سۋديا ماماندىعى ەش­­قاشان جەڭىل بولماعان جانە بولاشاقتا دا وڭاي بولمايتىنى بەلگىلى. ەلىمىزدەگى سوت جۇيەسىنىڭ دامىعان مەملەكەتتەر ساپىنا قوسىلۋىنا ۇلەس قوسۋ – مارتەبە ءارى ماقتانىش. ال بيىل 24 ماۋسىمدا العاش رەت كاسىبي مەرەكە – «سۋديا مەن سوت قىزمەتكەرى كۇنى» اتاپ ءوتىلدى. ەلىمىزدە ءادىل سوت تورەلىگىن قالىپتاستىرۋ مەن جەتىلدىرۋ جولىنداعى قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان ارىپتەستەرگە تابىس، توزىمدىلىك، كۇش-قۋات تىلەيمىن.

تۇرسىنگۇل ۇمبەتوۆا،

شىمكەنت قالاسىنىڭ ءمااس سۋدياسى