ساحنا ءسانى – شۇبەرەك

سوندىقتان دا «ادام كوركى – شۇبەرەك» دەگەن ءتامسىلدىڭ ءوڭىن ءسال عانا وزگەرتىپ، «ساحنا كوركى – شۇبەرەك» دەسەك، قويىلىمدى كوركەم كيىممەن قامتاماسىز ەتەتىن ماماندار ەڭبەگىنىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن ءدال اشاتىنداي.

سۇلۋلىق سىزبادان باستالادى

تەاترلىق كوستيۋم – قاراپايىم كيىم ەمەس، ول – سان الۋان مامانداردىڭ كۇش سالۋىمەن دۇنيەگە كەلەتىن ناعىز ونەر تۋىندىسى. اۆتور مۇسىندەگەن كەيىپكەرلەردىڭ مىنەز موزايكاسىن بايىتا وتىرىپ، ساحنادا سالماقتى ساراپتاما جاسايتىن رەجيسسەر ماقساتىن ورتاق ماملەگە ءتۇيىستىرىپ، سودان ناعىز ونەر تۋىندىسىن تۇزەتىن حاس شەبەرلەردىڭ اسەمدىك شەرۋى دەسە دە بولعانداي. الايدا تەاتر زاڭدىلىعى سولاي، بار ەڭبەك تە، قوشەمەت تە ساحنادا ونەر كورسەتكەن ارتىستەر مەن رەجيسسەردىڭ شەبەرلىگىنە تەلىنىپ، ونەر سالاسىنىڭ كانىگى ماماندارى بولماسا، قاراپايىم كورەرمەن ءۇشىن اسەم اتموسفەرانى ءتۇزۋشى تىگىنشى مامانداردىڭ ەڭبەگى كوپ جاعدايدا ەلەۋسىز قالىپ قويادى. ال ساحنا سىرتىندا ءسىز بەن ءبىز بىلە بەرمەيتىن تالاي سىر بار. سونىڭ ءبىرى ءھام نەگىزگىسى – كوستيۋم سۋرەتشىلەرىنىڭ جۇمىسى.

تەاتر ءۇشىن ماڭىزدى مامانداردىڭ ءبىرى – ساحنا سۋرەتشىلەرىنىڭ جۇمىسى­مەن تانىسۋ ماقساتىندا ەلوردامىزداعى ­باستى ونەر وشاقتارىنىڭ ءبىرى – «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىس پروتسەسىنە ءوز ىشىنەن ءۇڭىلىپ كوردىك. ونىڭ ۇستىنە تەاتردىڭ مەرەيتويلىق ماۋسىمىنىڭ جاقىنداۋى – «استانا وپەرانىڭ» «قازانىندا نە قايناپ جات­قانىن» بىلۋگە جاقسى سەبەپ دەپ ويلايمىز.

سپەكتاكلگە دايىندىق كەزىندە تىگىن تسەحىنا ماڭىزدى ءارى جاۋاپتى مىندەت جۇكتەلەدى، مۇندا ناعىز تاڭعاجايىپ – تەاترلىق كوستيۋمدەر جاساپ شىعارىلادى. اۆتور مەن رەجيسسەر ويىن ساحنادا بارىنشا بەينەلى جەتكىزۋ جولىندا كوستيۋمدەر بويىنشا سۋرەتشى ءوز قيالىنا سۇيەنە وتىرىپ، تىگىن تسەحى ىسكە اسىرۋى ءتيىس سىزبا تۇزەدى.

سپەكتاكلدىڭ ەسكيزىن سىزۋ بارىسىندا كوستيۋم سۋرەتشىسى وقيعامەن بايلانىستى تاريحي كەزەڭ مەن ءوڭىردى، كوستيۋمى تىگىلەتىن كەيىپكەردىڭ تۇلعالىق مىنەزدەمەسى مەن الەۋمەتتىك جاعدايىن، سونداي-اق باسقا دا ماڭىزدى جايتتاردى ەسەپكە الادى. سەبەبى ساحناداعى ادام جايلى كورەرمەننىڭ كوز­قاراسىن قالىپتاستىراتىن – ول ەڭ اۋەلى سىرت كەلبەت. «ادام كوركى شۇبەرەك...» دە­گەن ماتەلدىڭ ءمانى وسى جاعدايدا ءتىپتى جار­قىن اشىلا تۇسەتىندەي.

 «وسكار» لاۋرەاتى

كوستيۋم تىككەندە...

تەاتر شىمىلدىعىن تۇرگەننەن بەرگى توعىز جىل ىشىندە تسەح قىزمەتكەرلەرى اتاقتى شەتەلدىك جانە قازاقستاندىق كوستيۋمدەر بويىنشا ۇزدىك سۋرەتشىلەر­مەن جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. ولاردىڭ قاتارىندا وپەرا وتانى – يتاليادان ارنايى شاقىرىلعان مامان، «وسكار» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى فرانكا سكۋارچاپينو دا بار. «استانا وپەرادا» قويىلعان بىرقاتار سپەكتاكل كيىمدەرىنىڭ اۆتورلىق قۇقىعى نەگىزىنەن سول كىسىگە تيەسىلى. اتاپ ايت­ساق، يتاليا يبالىسى كەيىپكەرلەرىن كيىندىرگەن قويىلىمدار قاتارىندا ا.جۇبانوۆ پەن ل.ءحاميديدىڭ «اباي»، دج.ءپۋچچينيدىڭ «مادام باتتەرفلياي»، «بوگەما»، دج.ءروسسينيدىڭ «سەۆيلدىك شاشتاراز، دج.بيزەنىڭ «كارمەن» وپەرالارى مەن پ.چايكوۆسكيدىڭ «اققۋ كولى»، «ۇيقىداعى ارۋ»، س.پروكوفەۆتىڭ «رومەو مەن دجۋلەتتا»، ب.اسافەۆتىڭ «باقشاساراي بۇرقاعى»، ل.مينكۋستىڭ «بايادەركا» جانە «دون كيحوت»، ا.ادان­نىڭ «كورسار» جانە «جيزەل»، ل.دەليبتىڭ «كوپپەليا» بالەتتەرى بار.

– ديزاينشى ءۇشىن، ونىڭ ۇستىنە ساحنا ەستەتيكاسىنا قىزمەت ەتەتىن سۋرەتكەر ءۇشىن ماتانىڭ ساپاسى وتە ماڭىزدى ءھام ءسان الەمىندەگى وتكىر ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. تەاتر قويىلىمىنا لايىقتى كوپ مولشەردەگى ماتانى تابۋ ارەكەتى مەنى قاي قيىرلارعا ساپار شەككىزبەدى دەيسىز. ال سىرتتان اكەلىنەتىن ماتالاردىڭ دە­نى تەاترعا ەمەس، ءسان الەمىنە كوبىرەك لا­­يىقتى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ساح­نا­نىڭ تا­لابى باسقا. يتاليادا بۇل ما­سە­لەنىڭ وپ-وڭاي شەشىلەتىن سەبەبى – ول جاق­تا ءالى كۇن­گە دەيىن بالەتكە لا­يىق­تى جىبەك توقي­تىن فابريكالار جۇ­مىس ىستەيدى. كەرەگىڭىزدى تەز تاۋىپ الا قويۋى­ڭىزعا، ءتىپتى وزىمىزگە قاجەتتى ما­تا­­عا الدىن الا تاپسىرىس بەرۋىمىزگە دە وتە ىڭعايلى. ال بۇل تەاترداعى قو­يى­لىم­دارعا ءبىز نە­گىزىنەن تابيعي ماتا­لار­دى پايدالاندىق: بالەرينالارعا جى­بەك­تىڭ سان الۋان ءتۇرىن تاڭداساق، ميمانس ورىندايتىن كوپشى­لىك ءۇشىن ماق­تانى مىسە تۇتتىق، دەپ اڭگىمە­سىن شىعارماشىلىق شەبەرحاناسىنىڭ قىر-سىرىمەن تانىستىرۋدان باستاعان ايگىلى مامان ودان ءارى ءسوزىن تەاتر ۇجىمىنا دەگەن ريزاشىلىق سەزىممەن تۇيىندەپ، ال­عىسىن ايتتى: – «استانا وپەرا» تەاترىمەن شىعارماشىلىق بايلانىسىمىز ءبىراز جىلدان بەرى تابىستى جالعاسىپ كەلەدى. ۇجىمنىڭ ماعان وسىلاي شەكسىز سەنىم ارتقانىنا قۋانامىن. مۇنداي تۇسىنىستىكتىڭ ءتۇبى – ءاردايىم جەتىستىك. مەن ءوزىم ونەر ادامدارىنىڭ ءبىر-ءبىرىن دەمەپ، قولداپ جۇرگەندەرىن قالايمىن. ولاي بولماسا، ءبىز ورتاق تابىسقا قول جەتكىزە المايمىز. جاستارمەن ءتىل تا­بىسقان، سىرلاسقان قانداي اسەرلى! قىس­قاسى، «استانا وپەرادا» جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ ومىردەگى كوپ نارسەگە كوز جەت­كىز­دىم. سول ءۇشىن ۇجىمدى ۇيىمدەي ۇنا­تامىن»، دەيدى فرانكا سكۋارچاپينو.

جان الەمىن قاراپايىمدىلىعى­مەن كوركەمدەندىرگەن سۋرەتشى سكۋارچا­پينونىڭ شىعارماشىلىعى ءاردايىم سىنشىلاردىڭ ءجىتى نازارىندا. ول تۋ­دىرعان وبرازدار جوعارى تالعامنىڭ ۇزدىك ۇلگىسى دەسە دە بولعانداي. ونەردەگى جولىن ميلانداعى ايگىلى لا سكالا تەاترى­نان باستاعان سۋرەتكەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن تەاتر الەمى مەن كينو سالاسىن قىزدىڭ قوس بۇرىمىنداي ەگىز ءورىپ، قاتار الىپ كەلەدى. وسى ەڭبەگى ەلەنىپ 1990 جىلى رەجيسسەر جان-پول راپنونىڭ «سيرانو دە بەرجەراك» فيلمىندەگى ۇزدىك جۇمى­سى ءۇشىن امەريكا كينواكادەمياسىنىڭ «وسكار» سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى.

«استانا وپەرا» تەاترىندا فرانكا سكۋارچاپينو سىندى الەمدىك دەڭگەيدەگى ۇزدىك مامانمەن قاناتتاسا ءجۇرىپ ەڭبەك ەتەتىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قاي­راتكەرلەرى سوفيا تاسماعامبەتوۆا مەن پاۆەل دراگۋنوۆتىڭ ساحنالىق جۇ­مىس­تارى دا كورەرمەنىن بەيجاي قال­دىرىپ كور­گەن ەمەس. مۇنداي بىلىكتى دە شە­بەر سۋ­رەت­شىلەرمەن بايلانىستا جۇ­مىس ىستەۋ، ال­بەتتە، تىگىن تسەحىنىڭ شەبەر­لەرىنە كاسى­بي دەڭ­گەيدى ارتتىرۋعا، شىعار­ما­شىلىق ءۇشىن جاڭا كوكجيەكتەردى اشۋعا قۇن­دى ءارى جە­مىستى تاجىريبە ەكەندىگى داۋ­سىز.

 تەاتر تابىسى – ۇندەستىكتە

«استانا وپەرانىڭ» رەپەرتۋارىندا­عى قويىلىمدار ءارتۇرلى داۋىرلەر تىنىسىنان سىر شەرتەدى. دەمەك كوستيۋمدەر دە سوعان ساي تىگىلەدى. ماسەلەن، «ايدا» وپەراسىندا ەجەلگى مىسىرلىق سارىن باسىم بولسا، «الپامىستا» – تۇركى ءداستۇرلى كيىم-كەشەكتىڭ ارالاسۋى بايقالادى. «جىبەك ساتىدا» – XVIII عاسىردىڭ ءسان-سالتاناتى مەن جارقىلى بەينەلەنگەن. ال بالەتتىك قويىلىمدار بولشەكتەرگە بۇدان دا زور كوڭىل ءبولۋدى تالاپ ەتەدى، سەبەبى سىرتقى سيپاتتامادان بولەك، مۇن­دا ىڭعايلىقتى، قيمىلعا ارنالعان ەر­كىندىكتى، ماتالاردىڭ اۋا وتكىزگىشتىك قاسيەتىن ەسكەرۋ اسا ماڭىزدى.

– سۋرەتشى بىزگە كوستيۋمدەردىڭ تو­لىق جيناعى سالىنعان ءوز سىزبالا­­رىن اكەلگەن كەزدە، سايكەس كەلەتىن ماتا­لار­دى تاڭداۋ ­باستالادى، – دەدى تىگىن تسەحى­نىڭ مەڭگەرۋشىسى فاتيما ساتى­بال­دينا. – تەاتردىڭ ماتالار، فۋرنيتۋرا، جيەك­تەمە مەن باسقا دا كوپتەگەن ۇساق-تۇيەكتى تاڭداۋعا بولاتىن جەكە قوي­ما­سى بار. قاجەتتى ماتەريال قولدا بول­ما­عان جاعدايدا، ولار ساتىپ الىنادى. ەرەكشە ماتالاردى كەيدە الىس ەلدەردەن تاپسىرىسپەن الدىرتۋعا تۋرا كەلەدى. ماسەلەن،«الپامىس» ۇلتتىق وپەراسى­نىڭ كوستيۋمدەرى ءۇشىن ۇندىلىك زەرلى جىبەك ­ماتانى شەتەلدەن الدىردىق.

كوستيۋمدەر دايىنداۋدىڭ كەلەسى كە­زەڭى ءار بۇيىمعا ۇلگى قۇراستىرۋ جۇمىس­تارىمەن بايلانىستى. ونىمەن كيىم ءپىشۋشى اينالىسادى. ال بۇيىمدار­دىڭ ساپاسىنا تەحنولوگتار جاۋاپ بەرەدى. ولار ءار تىگىستىڭ، ءار بولشەكتىڭ سىزباعا ساي­­كەس كەلۋىن تەكسەرەدى.

– بارلىق ارتىسكە، حور قاتىسۋشىلا­رى­نا جانە كوپشىلىك كورىنىسكە كوستيۋمدەر دەنە ءبىتىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى ەسەپ­كە الىنا وتىرا جەكە دايىندالادى. اربى­رە­ۋى­نىڭ ولشەمى الىنادى. ەگەر كوس­تيۋم كۇردەلى بولسا، مىندەتتى تۇردە ۇلگىسىن جاسايمىز. ءبىزدىڭ جۇمىستا كونۆەيەر قاعيداتى قولدانىلمايدى، قويىلىم­نىڭ ءار قاتىسۋشىسىمەن جەكە جۇمىس ىستەي­مىز. ماسەلەن، «الپامىس» سپەكتاكلىندە تايشىق حاننىڭ ون ءبىر جاۋىنگەرىنە ارناپ ءبىز بەزەندىرۋى مەن ۇساق-تۇيەگىنە دەيىن ۇقساس ەتىپ، ءبىر ماتادان بىردەي كوستيۋمدەر تىكتىك، بىراق ميمانستىڭ ءار قاتىسۋشىسى ءوز كيىمى دايىن بولعانعا دەيىن ونى كەمىندە ەكى رەت ولشەپ كوردى، دەپ ءبولىم باسشىسى تسەح جۇمىسىنىڭ قىر-سىرىن جان-جاقتى بايان ەتتى.

تىگىن مامانى اتاپ وتكەندەي، ۇلت­تىق وپەرانىڭ اۋقىمدى جوباسى – تەاتر­داعى سوڭعى پرەمەرالاردىڭ ءبىرى – «ال­پامىس» وپەراسى تىگىن تسەحىنان ەرەكشە ۇيلەسىمدىلىك پەن ونىمدىلىكتى تالاپ ەتىپتى. قىسقا مەرزىمدە 300-دەن استام كيىم جي­ناعىن نەمەسە 900 بۇيىم دايىنداۋعا تۋرا كەلگەن. سەبەبى جيناق ورتا ەسەپپەن ءۇش بولىكتەن (كويلەك، شالبار، بەرەن نەمەسە شاپان) تۇرادى. كۇن سايىن تىنىمسىز جۇمىس قىزىپ جاتاتىن تەاتردىڭ تىگىن تسەحىندا بارلىعى 24 قىزمەتكەر ەڭبەك ەتەدى. ونىڭ ىشىندە 12 تىگىنشى، ەكى كيىم ءپىشۋشى، ەكى تەحنولوگ جانە باس كيىم بويىنشا ەكى مامان جالپى جۇمىسقا جۇمىلدىرىلعان.

– ءبىزدىڭ تسەحتاعىلاردىڭ ءبارى ءوز ءىسى­نىڭ ماماندارى، – دەيدى فاتيما ساتى­بالدينا. – تاجىريبەلەرى مەن ەڭبەك وتىل­دەرى جوعا­رى. تەاترلىق كوستيۋمدەردىڭ كوركەمدەۋ­شى-سۋرەتشىسى سايدا باعدات، ەرلەر كوستيۋ­مى بويىنشا ءپىشۋشى پياتيمات وزدوەۆا، كوستيۋمدەردى تىگۋ بويىنشا شەبەرلەر – ءمادينا احمەتوۆا مەن دينا جاكيەنوۆا، سونداي-اق باس كيىمدەردى تىگۋ بويىنشا شەبەر قارلىعاش احمەتوۆامەن بىرگە ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى بۇرىنعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا دا بىرگە جۇمىس ىستەگەن بولاتىنبىز. «استانا وپە­را» قۇرىلعاننان كەيىن وسىندا اۋىس­تىق. ءبىزدىڭ ۇجىم ءبىر-بىرىنە ۇيرەنىسىپ قالعان، ساعات سەكىلدى ۇيلەسىمدى ارەكەت ەتەدى. تسەح تابىسى جايلى بۇدان ارتىق تۇسىنىكتەمەنىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى ء«ا» دەگەننەن-اق تۇسىنەمىز، دەپ تسەح جەتەكشىسى ءسوزىن تۇيىندەدى.

ءيا، تەاترلىق كوستيۋم – بۇل جاۋھار، وعان تالاس جوق. «استانا وپەرا» قويى­لىمدارىنا ارنالىپ دايىندالعان كيىم­دەردى كورەرمەن قاۋىم ساحنادان بولەك، سونداي-اق تەاتر فويەسىندە ۇيىمداس­تى­رىلعان ارنايى كورمەدەن مۋزەي جادىگەرى رەتىندە جاقىننان تانىسىپ، تىگىن تسەحى قىزمەتكەرلەرىنىڭ شەبەرلىگىنە تالعام بيىگىندەگى ءوز باعاسىن بەرە الادى. بۇل – تەاتر ۇجىمىنىڭ ساف ونەردىڭ ساحنا سىرتىنداعى سىرلارىمەن كوپشىلىكتى جا­قىنىراق تانىستىرۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسىرعان جاقسى باستامالارىنىڭ ءبىرى ەكەن­دىگى ءسوزسىز.