تىشقان كەمىرگەن اتتەستات

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن سونداي ءبىر جارقىن ءساتتىڭ كۋاسى بولۋ باقىتى بۇيىرعان بىزگە اكادەميك عىلىم جولىنىڭ قيىندىعى مەن قىزىعىنان بولەك، بالالىق شاعىنىڭ دا بال ساتتەرىن رياسىز اڭگىمەلەپ بەرگەن ەدى. تاسپادا قالعان دانا داۋىس يەسىنىڭ سوندا ەرەكشە شابىتتانىپ وتىرىپ ايتقانى – تىشقان كەمىرگەن اتتەستات جايى.

مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن تۇر­مىس جاعدايىنا بايلانىستى ارا­عا ءبىرشاما ۋاقىت سالىپ بارىپ قارا­عاندىدان ارمان قۋىپ الماتىعا كەلگەن جاس تالاپكەر وقۋعا قۇجات تاپسىرايىن دەپ سومكەسىن اشسا، مەكتەپ باعدارلاماسىن تاۋىسقانىن راستايتىن قۇجاتىن تىشقان كەمىرىپ كەتكەنىن كورەدى. ءا دەگەندە نە ىستەرىن بىلمەي شاراسىز كۇيگە تۇسكەن جاس جىگىت اقىرى ج ۇلىم-ج ۇلىمى شىققان ءبىر جاپىراق قاعازدى قىسىلا-قىمتى­رىلا قابىلداۋ بولىمىنە ۇسىنادى.

«وقۋعا قۇجات تاپسىرۋعا كەلگەن ول ءسات ءالى ەسىمدە. مەن مەكتەپتى 1943 جىلى ءبىتىردىم. كىتاپتار سالىنعان چەمودانىمدى ءبىر اپايدىڭ ۇيىنە تاستاپ ەدىم، سودان 1947 جىلعا دەيىن وتباسىنىڭ جاعدايلارىمەن وقۋعا تاپسىرماي ءجۇرىپ قالدىم. سومكەم سول بويى اپايدىكىندە قالا بەردى. ەندى وقۋعا بارامىن دەگەن كەزىم­دە قۇجاتتارىمدى ىزدەسەم، اتتەس­تا­تىم­نىڭ بۇكتەلگەن قال­پىنداعى ءبىر بۇرىشىن تىشقان كەمىرىپ جەپ قويىپتى. بىراق باقىتىما وراي جازۋلارى وشپەپتى. سول تىشقان كەمىرگەن اتتەستاتپەن ينس­تيتۋتقا كەلدىم عوي. ول كەزدە ەمتيحان تاپسىرتپايتىن. سوعىستان كەيىنگى كەز، بالالار جەتپەيدى. تالاپكەرلەردى قابىلداپ وتىرعان ۇستازىم قۇجاتتارىمدى كورىپ: «باعاڭ جاقسى ەكەن. قاراعىم-اۋ، الايدا، مىنا اتتەستاتقا نە بولعان؟» دەدى. بولعان جايدى ۇستازىما قاز-قالپىندا بايانداپ بەردىم. سوندا اعاي جارقىلداي ك ۇلىپ الىپ، شەتىنە «زاچيسليت» دەپ جازىپ بەردى. مىنە، تىشقان كەمىرگەن اتتەستاتپەن وسىلاي وقۋعا قابىلداندىم (ك ۇلىپ الدى). سودان قايبىر جىلى كەمىرىلگەن كۋالىگىم ەسىمە ءتۇسىپ، «ەستەلىك قوي، ۇيدە جاتسىن» – دەپ، قازپي-ءدىڭ مۇراعاتىنان الىپ الدىم. اتتەستات قازىر جەكە مۇراعاتىمدا. ول دا زاماننىڭ ءبىر كورىنىسى عوي. بىراق ونى ەندى وكىنىش ەسەبىندە ايتقان ەشتەڭەم جوق. جالپى مەن ومىرىمە، تاعدىرىما ريزا اداممىن» دەپ مايىن تامىزىپ اڭگىمەلەپ بەرىپ ەدى سوندا اكادەميكتىڭ ءوزى.

ءيا، تىشقان كەمىرگەن اتتەستاتپەن-اق وقۋعا قابىلدانىپ، ءبىلىمنىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن تالاپكەر ءوزىنىڭ تىنىمسىز ىزدەنىس پەن زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا عىلىمنىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇسىپ، قازاق ادەبيەتتانۋىنىڭ تۇتاس ءبىر ءداۋىرىن جاساعان اڭىز تۇلعاعا اينالدى. ءوزى عانا ەمەس، ومىرلىك سەرىگى اتاقتى عالىم، اكادەميك ءاليا بەيسەنوۆا ەكەۋى قاناتتاسا ءجۇرىپ ۇلتتىق عىلىمدى ۇشپاققا شىعارۋدا ولشەۋسىز تەر توكتى. ءبىلىم مەن عىلىم تابىستىرعان قوس اكا­دەميكتىڭ عىلىم سالاسىنداعى جەتىستىگى عانا ەمەس، جەتپىس جىلدان اسا قول ۇستاسىپ وتكىزگەن عيبراتتى عۇمىرى، ەسكىرمەگەن ماحاببات حيكاياسىنىڭ دا كەلەر ۇرپاققا بەرەر تاعىلىمى مول. سول ساپارىمىزدا قوس اكادەميكپەن وربىگەن سۇحباتىمىزدىڭ از عانا ۇزىگىن قاز-قالپىندا قاعازعا ءھام ەسىمىزگە  ءتۇسىرىپ كوردىك: 

– سىزدەردىڭ سەزىمدەرىڭىزدىڭ تۇراق­تانۋىنا حات جازىسۋ ۇلكەن ىقپال ەتكەن دەيدى...

سەرىك اتا: – ءبىز حات جازىسايىق دەپ ارنايى جازىسقانىمىز جوق. العاش تانىسىپ جۇرگەن كەزىمىزدە ءاليا دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قىزىلورداعا كەتىپ قالدى. اعاسى بار ەدى، ءبىر جىل سونىڭ قولىنا بارىپ، مەكتەپتى سوندا وقىپ كەلدى. سول كەزدە جازىسقان ساعىنىش حاتتارىمىز بار. ءبىز العاش تانىسقاننان ءبىر-ءبىرىمىزدى قاتتى ۇناتتىق تا، ءاۋ باستان-اق تۇراقتى، تازا وتباسى بولساق دەگەن وي بولدى. جەڭىل-جەلپى تانىسىپ، جىگىتتىك ۇشقالاقتىق جاساۋدان اۋلاق بولدىم. سۇلۋ، سىپايى ءجۇرىپ كەيدە كينوعا ەرتىپ بارامىن، قىدىرامىز. ءتىپتى ۇيلەنگەنگە شەيىن ءاليانىڭ بەتىنەن دە ءسۇيىپ كورگەن جوقپىن. جاڭا جىلدا ول قىزىلوردادان كەلىپ، مەن وسىندا قارسى الىپ، شىعارىپ سالعاندا عانا ءبىرىنشى رەت بەتىنەن ءسۇيدىم. ءبىر-ءبىرىمىزدى شوشىتىپ الاتىنداي ءبىر ۇركەك سەزىمدى باسىمىزدان وتكەردىك. قولما-قول بولماشى كەلىسپەۋشىلىكتەن ايىرىلىسىپ كەتۋگە بولار ەدى، ونداي جايتتار دا كەزدەسەدى عوي. بىراق ءبىز جولىعىسقاننان-اق ءار ءساتىمىزدى باعالاۋعا تالپىندىق. سەزىمىمىزگە سەلكەۋ تۇسىرمەي، سول قۇرمەتىمىزدى وسى كۇنگە دەيىن سىزات تۇسىرمەي ساقتاپ كەلەمىز.

– كەزىندە وزبەكالى جانىبەكوۆ: ء«بارىن قۇرتقان ساكەننىڭ ءانى» دەپ قاعىتىپ قالجىڭدايدى ەكەن. وسى ءبىر ءسوزدىڭ سىرىن تارقاتىپ ايتىپ بەرىڭىزدەرشى؟

ءاليا اپا: (ك ۇلىپ الدى). – ەندى ول، بالام، وتكەن ءومىر عوي. جوعارى وقۋ ورنىندا وزبەكالى ەكەۋمىز قاتار وقىدىق، بىرگە جۇمىس ىستەدىك. سول ستۋدەنتتىك جىلدارى سەزىمىن ءبىلدىرىپ جۇرگەندە مەن سەراعاڭا تۇرمىسقا شىعىپ كەتتىم. سون­داعى وكپەلەرى عوي. كەيىن ۇلكەن قىز­مەتكە بارعاندا دا ۇمىتپاي، سىرتىمنان باقىلاپ: «سەنى جاقسى كورگەن جىگىت سىرتىڭنان قامقور بولىپ جۇرەدى» – دەپ ۇنەمى ك ۇلىپ ايتىپ جۇرەتىن. ساكەننىڭ ءانى دەپ وتىرعانى – سەراعاڭ مەنىڭ جۇرەگىمدى ساكەننىڭ اندەرىمەن جاۋلاپ العان. ءبىز قاۋىمداسىپ ءومىر سۇردىك قوي. وزبەكالى دەگەن ۇلت جاناشىرى، ەل ەرتەڭى ءۇشىن ەرەن ەڭبەك ەتكەن ۇلكەن تۇلعا ەدى. 

عۇمىر بويى سەزىمدەرىنە سەلكەۋ تۇسىرمەي ومىردە دە، عىلىمدا دا قول ۇستاسىپ، قاناتتاسىپ بىرگە جاساعان قوس اكادەميكتىڭ ونەگەلى ءومىرى كىم-كىمگە دە ونەگە. ال تىشقان كەمىرگەن اتتەستات – قوس عالىمنىڭ عىلىم مەن ءومىر جولىنداعى باقىتتى جولداما بولعانى انىق.