كىتاپحانالاردى جاڭعىرتۋ – قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ

يگى باستامالار بۇگىندە ىسكە اسىرىلىپ، تۇرعىندار تاراپىنان وڭ باعالانۋدا. قالانىڭ كىتاپحانا جۇيەسىن جاڭعىرتۋدىڭ جاڭا ستراتەگياسى شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى مۇرات ايتەنوۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جىل باسىندا باستالىپ، وسى جۇيەدەگى جۇمىستى جەتىلدىرۋگە باعىتتالدى. بۇل جۇمىس 2025 جىلعا دەيىن جالعاسادى. كىتاپحانالاردى جاڭعىرتۋ اياسىندا قالانىڭ 10 كى­تاپحاناسى جاڭارتىلىپ، زاماناۋي تالاپتار مەن نورمالارعا سايكەستەندىرىلدى، ياعني Community Centre-گە اينالدى. كۇنى كەشە شىم­كەنت قالاسىندا جاڭعىرتۋدان وتكەن اباي كىتاپحاناسىنىڭ ەكى فيليالىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى بول­دى. بالالار كىتاپحاناسى­نىڭ في­ليالى دا جاڭعىرتۋدان ءوتتى. جاڭ­عىرتۋدان وتكەن №2 كىتاپ­حانا بولىمشەسى 1963 جىلى سوعىلعان كوپ­قاباتتى ءۇيدىڭ ءبىرىنشى قابا­تىن­دا ورنالاسقان. ول ۇيدە كومپوزي­تور ءشامشى قالداياقوۆ تۇرعان. ءۇيدىڭ الدىنداعى وڭ جاق بۇرىشىنا 2005 جىلى ش.قالداياقوۆتىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ەسكەرتكىشى ورناتىلعان. جاڭعىرتۋدان وتكەن كىتاپحانانىڭ اشىلۋىنا قاتىس­قان قالا اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى شىڭعىس مۇقان، قالا­لىق ءماسليحات حاتشىسى باحادىر نا­رىم­بەتوۆ جانە ءماسليحات دەپۋ­تات­تارى ءشامشى قالداياقوۆ ەسكەرت­كىشىنە گۇل شوقتارىن قويدى. جاڭار­تىلعان كىتاپحاناداعى وزگەرىس­تەرمەن تانىستى. ايتۋلى ءىس-شا­راعا ش.قالداياقوۆتىڭ تۋعان قا­­رىن­­دا­سى دا قاتىسىپ، جىلى لە­بى­زىن بىل­دىرگەنىن ايتا كەتەلىك. جاڭ­عىرتۋ­دان وتكەن كىتاپحانا ين­تەر­ەرى مۋزىكا تاقىرىبىندا جا­سالعان. بۇل كىتاپحانا ەندى مۋزىكا، بي، ونەر­تانۋ، مادەنيەت سا­لا­لارى بويىن­شا كىتاپتاردى وقىر­مان نازارىنا ۇسىناتىن بولادى. جال­پى جاڭعىرتۋدان وتكىزىلگەن كىتاپ­حا­­­­نالاردىڭ ەرەكشەلىگى – ولار ادەت­تەگى وقۋ ورىندارى شەڭبەرىنەن شىعىپ، ۇيىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، ءىس-شارالار وتكىزۋ، كوۆوركينگ، قاۋىمداستىقتار مەن كلۋبتاردى دامىتۋ مۇمكىندىگى بار كوميۋنيتي ورتالىقتار بولىپ تابىلادى، بىراق بۇرىنعىشا وقۋ مەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ىڭعايلى ورىن بولىپ قالا بەرەدى.

Community Centre سياقتى جاڭار­تۋدىڭ بۇل ءتۇرى، ادەتتە، تۇر­عىن ءۇي ماسسيۆتەرىنەن جاياۋ جۇر­گىنشىلەرگە قولجەتىمدى قالا­نىڭ تۇرعىن ۇيلەر اۋداندارىندا ىڭ­عايلى ورنالاسقان دەمالۋ ءۇشىن قوعامدىق كەڭىستىكتى ۇيىمداستىرۋدى قامتيدى. نەگىز­گى ايماقتاردى تولتىرۋ عيمارات­تىڭ ورنالاسقان جەرىنە جانە ماق­ساتتى اۋديتورياعا بايلانىستى، كىتاپحانالار مەن باسقا دا مادەني نىسانداردى دامىتۋ ءۇشىن تاماشا پەرسپەكتيۆالى الاڭ بولىپ سانالادى. شىمكەنتتەگى Community Centre-ءدىڭ جاڭا تۇرعىن اۋدانداردا، عيماراتتاردىڭ تومەنگى قاباتتارىندا دامۋى قالا دا­مۋىن ۇيلەستىرۋگە، جاتىن اۋدانداردا قوسىمشا ءوسۋ نۇكتەلەرىن قالىپ­تاستىرۋعا، سونداي-اق ءارتۇرلى جاس­تاعى جانە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك توپ­تارى ءۇشىن بوس ۋاقىتتى دامى­تۋعا ىقپال ەتەدى.

قالالىق مادەنيەتتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – قوعامدا وتباسىلىق قۇندىلىقتار مەن وتباسىلىق دەمالىستى ىلگەرىلەتۋ جانە دارىپتەۋ. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ دەمالىس ساپاسى مەن مادەنيەتتىڭ قولجەتىمدىلىگىن جاقسارتۋ كەرەكتىگىنە ۇنەمى نازار اۋدارىپ كەلەدى. بۇل ورايدا قالا اكىمدىگىنىڭ جوبالاۋىنشا، ساپالى وتباسىلىق ۋاقىت وتكى­زۋدىڭ تانىمال ورىندارىنىڭ ءبىرى جاڭا فورماتتاعى كىتاپحانالار – «وتباسى كىتاپحانالارى» بولۋى ءتيىس. مىسالى، كوكتەمدە ەلىمىز بويىنشا العاشقى «وتباسىلىق كى­تاپحانا» شىمكەنتتە اشىلدى. بالالار كىتاپحانالارىنىڭ ور­­تا­­لىقتاندىرىلعان جۇيەسىنىڭ «زا­بادام» فيليالى جانە ورتالىق بالالار كىتاپحاناسىنىڭ ءوزى «وتبا­سىلىق كىتاپحانالار» بولىپ قايتا قۇرىلدى، وندا وقىرمان ابونەمەنتى وتباسىنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە بەرىلەدى، ياعني كىتاپحاناعا ءبىر وتباسى مۇشەلەرى كەلگەن كەزدە ولاردىڭ جەڭىلدىك بيلەتتەرىن الۋ رەيتينگىسى وسەتىن بولادى. كىتاپحانانىڭ ەرەكشەلىگى – وتباسىمەن بىرگە ءتيىمدى ۋاقىت وتكىزۋگە جانە بالالار دەمالىسى ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسالعان. مۇندا ۇيىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە، ءىس-شارالار وتكىزۋگە، كوۆوركينگ، قاۋىمداستىقتار مەن كلۋبتاردى دامىتۋعا مۇمكىندىك بار. ياعني تۇرعىندار كىتاپ وقۋمەن قاتار شاحمات، توعىزقۇمالاق ويناپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرا الادى. موتيۆاتسيا جۇيەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى، اتاپ ايتساق جاڭا كىتاپحانالاردا تۇراقتى وقىرماندارعا شىمكەنت قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسى وتكىزەتىن ويىن-ساۋىق ءىس-شارالا­رىنا، سپەكتاكلدەرگە تەگىن بيلەتتەر ۇسىنىلادى. جاڭا اشىلعان وتباسى فورماتىنداعى العاشقى كىتاپحانا ءوزىنىڭ ورنالاسقان جەرى­مەن قۋانتادى، سەبەبى قالانى ورتالىقتاندىرۋ، دامىتۋ قاعيداسى ەسكەرىلدى جانە جاڭا فورماتتاعى كىتاپحانا ءوز ەسىگىن ورتالىقتا ەمەس، قالا شەگىندە اشتى، بۇل اۋداندا جاڭا تارتىمدى نۇكتەگە اينالۋى ءتيىس.

سونداي-اق تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا مادەنيەت، تىل­دەر­دى دامىتۋ جانە ارحيۆتەر باس­قار­ماسىنىڭ باستاماسىمەن ىسكە اسى­رىلعان «زاعيپتارعا كىتاپ سىيلا» اكتسياسى دا وڭ ناتيجە بەردى. كوزى كورمەيتىن جانە ناشار كورەتىن ازاماتتارعا ارنالعان ارنايى كىتاپ­حانانىڭ دىبىس جازۋ بولىمىنە كەلگەن تەاتر اكتەرلەرى مەن بەلگىلى ونەر يەلەرى اكتسياعا ءوز ۇلەسىن قوستى. وقۋعا ۇسىنىلعان اۆتورلاردىڭ اراسىندا ەلىمىزگە بەلگىلى جەر­گىلىكتى اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعار­مالارى بار. كىتاپحاناداعى كىتاپ قورى 140 مىڭنان اسادى. ونىڭ ىشىندە 45 611 «سويلەيتىن» كىتاپ­تى تىڭداۋعا بولادى. دىبىس جازۋ بولىمىندە بۇگىندە 677 كىتاپ وقىل­عان، كوبەيتىلگەنى – 5 931 دانا.

 قالا كۇنى قارساڭىندا شىم­كەنت قالالىق ورتالىقتاندى­رىل­­­عان كوپ­­شىلىك كىتاپحانالار جۇيە­سى­­­­نىڭ ورتالىق كىتاپحاناسى جاڭعىر­تۋ­دان كەيىن Abay Community Centre رەتىندە ءوز ەسىگىن قايتا اشتى. بۇل كىتاپحانانىڭ نەگىزى 1954 جى­لى قالانعان. كىتاپحاناعا قاراس­تى 23 في­ليال كىتاپحانا بولىمشە­لەرى قالا تۇرعىندارىنا كىتاپحانا­لىق قىزمەت كورسەتەدى. كىتاپحانا اۋ­ما­عىندا وقۋ ايماقتارى، كىتاپ جانە وقىرماندار زالى، Music and Art Community Space زالى، كوفەحانا اشىلدى. سونداي-اق بيىل «وتىرار» قالالىق عىلىمي-امبەباپ كىتاپحاناسى ءال-فارابي اتىنداعى قالالىق عىلىمي-امبە­باپ كىتاپحاناسى بولىپ وزگەر­تىلدى. جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇر­گىزىلىپ، ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ استرونوميا عىلىمىنا ارنالعان «پلانەتاري زالى»، وقىرماننىڭ قازاق جانە الەم ادەبيەتىنىڭ ۇزدىك شىعارمالارىن وقۋ جانە تىڭداۋ مۇمكىندىگىن ۇسىناتىن «اۋديو زال»، شىمكەنت قالاسىنىڭ تاريحىنان سىر شەرتەتىن «قايىرىمدى قالا» زالى، ءال-ءفارابيدىڭ ءومىر جولى تۋرالى تولىق مالىمەت الاتىن ء«ال-فارابي» زالى اشىلدى. اسا قۇندى رۋحاني جانە ماڭىزى بار كىتاپتار مەن قولجازبالاردى ساقتايتىن سيرەك كىتاپتار قو­رى ءبولىمى ءال-ءفارابيدىڭ جازبا­لارىنىڭ كوشىرمەلەرىمەن تولىق­تىرىلدى.

شىمكەنت