كونتەينەرلىك تاسىمالداعى كەدەرگىلەر

دەگەنمەن «قازاقستان تەمىر جولى» ۇك» باسقارما توراعاسى­نىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قانات الماعام­بەتوۆ جاع­داي رەتتەلەدى دەپ سەندىردى. ونىڭ ايتۋىن­شا، جىل سوڭىنا دەيىن قىتاي تاراپى ەكى ۆاگون اۋدارعىش ورنات­پاق. بۇل ءوز كەزەگىندە جۇكتەردى جىلدام وت­ك­ىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ ىشىندە قازاق­­ستاننان اسپاناستى ەلىنە جەتكىزى­لەتىن كەن مەن كونتسەنتراتتاردىڭ ءجۇرىسىن شيراتپاق.

– قىتايلىقتار وسى جىلدىڭ مامىرىندا الاشانكوۋ ستانساسىندا ەكى ۆاگون اۋدارعىشتىڭ قۇرىلىسىن باستادى. ونداعى ماقساتتىڭ ءبىرى – ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان جونەلتىلەتىن كەن مەن كونتسەنتراتتاردى جىلدامداتىپ قابىلداپ الۋ. ۆاگون اۋدارعىشتاردىڭ سالىنۋى جۇكتى ءتۇسىرىپ-تيەۋدى جىلدامداتادى. ەكى ۆاگون اۋدارعىش تا جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ كۇتىلۋدە، – دەدى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگتە قانات الماعامبەتوۆ.

بەلگىلى بولعانداي، قىتاي تاراپى العاش رەت قازاقستاندىق كونتەينەرلەردى ۆاگوندارعا قايتا تيەۋگە رۇقسات بەرىپ وتىر. بۇعان دەيىن ءبىزدىڭ ەلگە مۇنداي مۇمكىندىك بەرىلمەگەن ەكەن. ويتكەنى ارتىق جۇكتەمەنى قابىلداۋشى تاراپ رەتتەستىرۋى كەرەك-ءتىن.

بۇدان بو­لەك، قى­تاي­لىقتار كونتسەنتراتتار مەن شەكەمتاستاردى تيەۋ ءۇشىن اشىق كونتەينەرلەردى قا­زاق­ستان تاراپىنا بەرۋگە نيەتتى. قازىردىڭ وزىندە سىناق ءۇشىن كون­تسەنت­راتتاردىڭ پارتياسىن كونتەينەرمەن جىبەرۋگە قام جاسالادى. تۇپتەپ كەلگەندە مۇنىڭ بارلىعى جۇكتى بەرۋ پروتسەسىن اي­تارلىقتاي تەزدەتەدى. ءدال وسىنداي جۇمىس استىق ەكسپورتتاۋشى­لار­مەن دە جۇرگىزىلىپ جاتىر. ولار دا استىقتىڭ كونتەينەرمەن جو­نەلتىلۋىنە بەيىلدى.

– قىتاي جابىق ۆاگوندارعا تيەل­گەن ازىق-ت ۇلىكتى قابىلداۋدى توقتاتقان بولاتىن. ولار بۇل شە­شىمدى كوروناۆيرۋس ىندەتىمەن بايلا­نىس­تىردى، – دەدى ق.ال­ما­عام­­بەتوۆ.

بيىل قازاقستان-قىتاي باعى­تى­نا 25 ملن توننا جۇك تاسىمالداۋ جوس­پار­لانعان. بىلتىر كور­سەت­كىش 21 ملن توننادان استام جۇكتى قۇراعان. ترانزيتتىك جۇك­­تەر­­دىڭ ءوتۋ جىلدامدىعى مەن كو­لە­مىن جاقسارتۋ ءۇشىن «قا­زاق­­ستان تەمىر جولى» «دوستىق» ستانساسى مەن 19-شى رازەزدىڭ ارالىعىنداعى ەكىنشى جولداردىڭ قۇرىلىسىن باستادى.

– بۇل –  «دوستىق» ستانساسىنىڭ الدىنداعى العاشقى ستانسا. ارالىعى – 25 شاقىرىم. ەڭ تار جەرلەردىڭ ءبىرى. وسىنىڭ سال­دا­رىنان «دوستىق» ستانساسىنا كىرۋ دە، ودان پويىزداردى الىپ شىعۋ دا قيىندىق تۋدىرادى. سون­دىق­تان «قازاقستان تە­مىر جولى» ۇلتتىق كوم­پانيا­سى ءوز قاراجاتىنا 19-شى رازەز­دى جاڭعىرتىپ قانا قويماي، جول­دار­دىڭ قۇرىلىسىن دا باستاپ كەتتى. مۇندا قوسىمشا ءۇش جول سالىنادى. ولار كونتەينەرلىك تاسىمالعا قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس ۇزارتىلاتىن بولادى، دەپ ناق­تىلادى باسقارما تورا­عا­سى­نىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.

قانات الماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەكىنشى جولداردى بيىل سالىپ، كەلەر جىلدىڭ باسىندا اۆتوبۇعاتتاۋدى ىسكە قوسۋ جو­پار­­لانۋدا. ياعني دابىل بەرۋ قۇ­رال­دا­رى ارقىلى اتالعان ۋچاس­كەدەن وتەتىن پويىزداردىڭ قاۋىپ­سىز­دىگىن قامتاماسىز ەتۋگە نازار اۋدا­­­رى­لۋ­دا.

– كەلەر جىلدان باستاپ بالقاش – ساياق ۋچاسكەسىندەگى تار جەرلەرگە قاتىستى ماسەلەلەردى رەتتەۋگە كىرىسپەك ويىمىز بار. الايدا مۇنىڭ ءبارى بيۋدجەتتەن قارجى بو­لىنگەندە عانا جۇزەگە اسىرىلادى. ەگەر قارجى بولىنسە، وندا بىردەن «دوستىقتان» «مويىنتى» ستانساسىنا دەيىنگى ارالىقتاعى 833 شاقىرىمدىق ەكىنشى جولدار­عا تەندەر جاريالايمىز. ال قار­­جى قاراستىرىلماسا، وندا كوم­­پا­نيا ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن ستان­­سا­لاردىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن جاق­سارتۋ ءۇشىن قوس جولدى ەندىر­مە­لەردىڭ قۇرىلىسىن جال­­عاس­تى­رۋ­عا ءماجبۇر بولادى. بۇل نەگىزگى جوبا سانالادى، – دەدى ول.

سونىمەن قاتار ترانزيت كەزىندە ۇزىن كونتەينەرلىك پويىزداردى وتكىزۋ­گە قاتىستى قيىندىقتار تۋىن­­­­دايدى. ق.الماعامبەتوۆتىڭ پىكى­­­رىنشە، بيىل 10 بولەك پۋنكت قۇ­رۋ جوسپارلانعان. ۇزىن قۇ­رام­­دى كونتەينەرلىك پويىزداردى وتكىزۋ ءۇشىن ستانسالاردىڭ قا­بىلداۋ-جونەلتۋ جولدارىن ۇزارتۋ جۇمىستارى باستالىپ تا كەتىپتى. ياعني ءبىر لوكوموتيۆ­پەن كونتەينەرلەردەن جانە فيتينگ­تىك پلاتفورمالاردان تۇراتىن كون­تەينەرلىك پويىزدى سۇيرەتۋگە مۇم­كىندىك تۋادى. ال قازىرگى ۋا­قىت­تا ولاردى ەكى پويىزبەن سۇي­رە­تۋ­گە تۋرا كەلىپ وتىر.

وسىلايشا، ستانسانىڭ وتكىزۋ، تاسىمالداۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. الداعى ەكى-ءۇش جىلدا قابىلداۋ-جو­نەل­تۋ جولى بار 40 ستانسادا ءدال وسىن­داي جۇمىستى جۇرگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. مۇنىڭ بارلىعى ترانزيتتىك كون­تەينەرلىك جۇكتەردى تاسىمالداۋ تيىم­دى­لى­گىن ارتتىرۋعا مۇم­كىن­دىك بەرەدى.

يندۋستريا جانە ينفرا­قۇ­رىلىم­دىق دامۋ مينيس­تر­لىگى كولىك كوميتەتى تورا­عا­سى­نىڭ ورىنباسارى جانىبەك تاي­جانوۆتىڭ ايتۋىنشا، قا­زاق­­ستاننىڭ ترانزيتتىك حاب رە­تىندە قالىپتاسۋى بىرقاتار جو­­بانى جۇزەگە اسىرۋمەن قا­تار ءجۇردى. اتاپ ايتقاندا، ور­تا­­­لىق وڭىرلەردى باتىسقا قوسۋ – جەز­قازعان-بەينەۋ، الماتى-شۋ ۋچاسكەسىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن ۇل­عايتۋ – ەكىنشى جولداردىڭ قۇ­رى­­لىسى، قاجەتتى پورت جانە تەرمينال ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋ – اقتاۋ، قۇرىق پورتتارى، قورعاس قۇر­عاق پورتى، بورجاقتى-ەرساي، ساۋ­دا-لوگيستيكالىق ورتالىقتار سە­­كىل­دى جوبالار سالاعا سەر­پىن بەر­دى.

اتالعان جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناتيجەسىندە ترانزيتتىك تاسىمالداردىڭ قازىرگى كولەمى 2016 جىلعى كورسەتكىشتەن 3،6 ەسە اسىپ ءتۇستى. داعدارىس دەندەگەن 2020 جىلى ترانزيتتىك قا­تى­ناس­تا­عى كونتەينەرلىك تاسىمالدار 876 مىڭ جفە-ءنى، ياعني جيىرما فۋت­تىق ەكۆي­ۆا­لەنتتى قۇرادى. ءوسىم 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 32 پايىزعا تەڭ.

– 2021 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىل­دى­عىندا تەمىر جول كولى­گىمەن تاسىمالداۋ كولەمى وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سا­لىس­تىرعاندا 36 پايىزدىق ءوسىم كورسەتىپ، 800 مىڭنان استام جيىر­ما فۋتتىق ەكۆيۆالەنتتى قۇ­رادى. ونىڭ ىشىندە ترانزيتتىك كونتەينەرلىك تاسىمالدار كولەمى 44 پايىزعا ۇلعايىپ، 530 مىڭنان استام جفە قۇرادى. وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىنگى جوسپار شامامەن ءبىر ميلليون جيىرما فۋتتىق ەكۆيۆالەنتكە تەڭ بولدى. 2025 جىلعا دەيىن بۇل كورسەتكىش 1 660 مىڭ جيىرما فۋتتىق ەكۆيۆالەنتكە دەيىن ءوسۋى ءتيىس، – دەيدى جانىبەك تايجانوۆ.

بۇگىندە قازاقستاننىڭ في­تينگ­­تىك پلاتفورما پاركى شامامەن 8 مىڭ بىرلىكتى قۇرايدى. بۇل رەتتە باسقا ەلدەردەن تارتىلعان پلاتفورمالاردى ەسكەرگەن كۇننىڭ وزىندە نارىقتىڭ قاجەتتىلىگى قا­زىر­گى پاركتەن بىرنەشە ەسە اسىپ تۇسە­دى. وسىعان وراي يندۋستريا جانە ينفرا­قۇرى­لىمدىق دامۋ مينيسترلىگى پلاتفورمالار پار­كىن جاڭارتۋ ءۇشىن وپەراتورلاردى ىنتالاندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدە.

ماسەلەن، 2016 جىلدان باستاپ ۆاگوندار مەن پلاتفورمالاردى ساتىپ الۋعا نەسيە بەرۋ كەزىندە سىياقى مول­شەر­لە­مە­لەرىن سۋبسيديالاۋ قۇرالى ەنگىزىلدى. وسى­لاي­شا، مەملەكەتتىك قولداۋ اياسىندا 5 مىڭنان استام جۇك ۆاگونى ساتىپ الىندى. ونىڭ 3،5 مىڭى – فيتينگتىك پلاتفورما. بۇل باعىتتاعى جۇمىس «قۋاتتى وڭىر­­لەر – قۋاتتى ەكونوميكا» ۇلتتىق جو­­باسى اياسىندا 2025 جىلعا دەيىن جال­عا­ساتىن بولادى.

ج.تايجانوۆتىڭ پىكىرىنشە، قازاق­ستان­نىڭ ۇلتتىق مۇددەسى قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەپ تۇر­عان بەس حالىقارالىق كولىك ءدالىزى شەڭبەرىندە قاراستىرىلۋدا.

ءبىرىنشى – قىتاي مەن باتىس ەۋروپانى بايلانىستىراتىن «سولتۇستىك ءدالىز».

ەكىنشى – «وڭتۇستىك ءدالىز». بۇل تۇركيا، يران، ورتالىق ازيا ەلدەرى، قازاقستان ارقىلى وڭ­تۇس­تىك-شىعىس ەۋروپا – قىتاي – وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا جول اشادى.

ءۇشىنشى – «ورتالىق ازيا ءدالىزى». بۇل ءدالىز ورتالىق ازيا– رەسەي – ەۋرووداق ەلدەرىن قام­تي­دى.

ءتورتىنشى – «تراسەكا ءدا­لى­زى» – قىتاي – قازاقستان – كاۆ­كاز – تۇركيا – رۋمىنيا – ۋكراينا.

بەسىنشى – رەسەي فەدە­را­تسيا­سىن، قازاقستاندى، يراندى، پارسى شىعاناعى ەلدەرىن، ءۇن­دىس­تاندى جالعايتىن «سول­تۇس­تىك – وڭتۇستىك» ءدالىزى.

تاسىمالداردىڭ ەڭ كوپ كولەمى «ورتالىق ازيا» مەن «وڭتۇستىك» دالىز­دە­رىنە تيەسىلى. «سولتۇستىك ءدالىز» بو­يىنشا كونتەينەرلىك تا­سى­مالدىڭ وسكەنى بايقالىپ وتىر.