تاربيە نەگىزى – ۇلتتىق قۇندىلىقتاردا

ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءاربىر حالىق­تىڭ ومىرىندە الاتىن ورنى وزگەشە. قازاقتىڭ سالت-ساناسىن جاڭعىرتۋ ەلىمىزدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن ۇلتتىق سيپاتتا جۇر­گىزۋدى تالاپ ەتەدى. قازاقي رۋحى بيىك ۇلت­تىق يدەيانىڭ قالىپتاسۋىندا ۇلتتىق قۇن­دىلىقتاردىڭ ماڭىزى زور. ۇلتتىق تاربيە تۋرالى يدەيا بۇگىنگى كۇن تالابى  مەن ومىرلىك قاجەت­تىلىكتەن تۋىنداپ وتىر. ۇلتتىق سانا-سەزىمى قالىپتاسقان، ءتول قۇندىلىقتار مەن جال­پى­ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى ءوزارا ۇشتاس­­تىرا الاتىن تولىق كەمەلدى، ۇلت­جاندى تۇل­عانى تاربيەلەۋ – ۇلتتىق يدەيا­نىڭ نەگىزگى باعىتى. ۇلتتىق يدەيا – قازاق حال­قى تۋدىرعان مورالدىق نور­ما­لاردا جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردا بەكى­تىلگەن پاتريوت­تىق تاجىريبەنى مەڭگەرۋ، ۇلتتىق ەتنو­­مادەني داستۇرلەر مەن ادەت-عۇرىپتاردى تانۋ، تاريح­تى قۇرمەتتەۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلادى.

قازاق اقىنى ماعجان جۇماباەۆ «جاس بالا – جاس بiر شىبىق، جاس كۇندە قاي تۇردە يiپ تاستاساڭ، ەسەيگەندە سول يiلگەن كۇيiندە قالماق» دەپ تۇجى­رىم جاساعان ەكەن. بۇگىنگى جاس ۇرپاقتى بالا شاق­تان، ياعني ەرتە جاس­تان ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا سۇيە­نە وتىرىپ تاربيەلەۋ كەرەك. بۇگiنگi دۇرىس تاربيە العان جاستار – بولاشاق جاقسى ازاماتتار. سول سەبەپتەن دە تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز رۋحاني جاڭعى­رۋ تۋرالى باعدار­لامالىق ماقالاسىندا: «ۇلت­تىق سالت-ءداستۇرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورال­عىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقان­دا، ۇلت­تىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋى ءتيىس»،  دەپ وي قورىتادى.

بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان قارايتىن بولساق، ەگەمەن ەلدىڭ بەيبىتشىلىگى مەن بىرلىگىن ساق­تايتىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ەرلىك رۋحتى، وتان­شىلدىق سەزىمدى ءسىڭىرۋ – ماڭىزدى ماسە­لەلەر­دىڭ ءبىرى. ەلدىڭ تۋىن كوتەرىپ، تاۋەلسىزدىك تالاپتارىن ورىنداۋ ىسىنە باتىل بەتبۇرىس جاساعان بۇگىنگى تاڭدا ادام­زاتتىق يگىلىكتەردى، حال­قىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ارمانداعان مادە­ني-رۋحاني مۇراسى مەن ۇلتتىق تار­بيە سالاسىندا جۇمىس جاساۋ – باس­تى مىندەتىمىز.

ۇلتتىق قۇندىلىقتار – ۇلتتىق يدەيانىڭ نەگىزگى وزەگى، ۇلت قالىپتاسۋىنىڭ باستى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى. ۇلتتىق يدەيا – تۋعان جەر، وسكەن ورتا اسەر­لەرىنەن قالىپتاسىپ، حالىق­تىڭ ءتىلى، اۋىز ادەبيەتى، سالت-ساناسى، ادەت-عۇرپى، ىرىمدارى مەن تىيىمدارى ارقى­لى جۇيەلەنگەن سەزىم. ول – ۇلتتىڭ بولمىسى، پسي­حولوگيالىق وزىندىك ەرەكشەلىگى. ال وسى ۇلت­­تىق يدەولوگيامىز ءالسىز بولسا، بار­لىق سالاعا ءوزىنىڭ تەرىس اسەرىن تيگىزەتىنى ءشۇباسىز.

باۋىرجان مومىش ۇلى: ء«بىزدىڭ تاريحىمىز باتىرعا باي تاريح، حالقىمىز باتىرلىقتى بيىك دارىپتەپ، ازاماتتىق پەن كىسىلىكتىڭ سيمۆولى ساناعان. باتىرلىق، ەرلىك ۇرپاقتان-ۇرپاققا اتا ءداستۇر بولىپ قالا بەرمەك. وتكەنىن بىلمەگەن، ءتالىم-تاربيە، عيبرات الماعان حالىقتىڭ ۇرپاعى – تۇل، كەلەشەگى – تۇرلاۋسىز. ءبىزدىڭ قازاق حالقى – باتىر حالىق»، دەگەن ەكەن. راسىندا، كەڭ بايتاق اتى­راپتى جاۋعا بەرمەي، قاسىق قانى قالعانشا كۇرەسكەن، جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي، ەلىم دەپ ەڭى­رەپ وتكەن حاس باتىر­لار قانشاما دەسەڭىزشى! ولار­دىڭ ەر­لىگى كەيىنگى ۇرپاققا قاشاندا ونەگە بولماق.

وتانسۇيگىشتىك رۋح – تاۋەلسىز  ەلىمىزدىڭ الەم­دىك وركەنيەت كوشىنە قوسىلىپ، دۇنيە­جۇزىلىك قاۋىمداستىقتان لايىقتى ورنىن الۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن بىردەن-ءبىر كۇش. وسى جەردە جاس ۇرپاق ەڭ باستىسى – وتباسىندا اس­قاق وتانسۇيگىشتىك سەزىمدە تاربيەلەنۋى ءتيىس. ۇلى اباي: «بالاعا مىنەز ءۇش الۋان ادامنان جۇعادى: ءبىرىنشىسى – اتا-اناسىنان، ەكىنشىسى – ۇستا­زىنان، ءۇشىنشىسى – قۇربىسىنان»، دەيدى. وتان­سۇيگىش­تىك سەزىمنىڭ قالىپتاسۋىنا اتا-انا، اۋىل-ايماعىنىڭ ىقپالى زور. وتاندى ءسۇيۋ وتبا­سىنان باستالاتىنى راس. سوندىقتان دا بالا تاربيەسىنىڭ شەشۋشى فاكتورى – وتباسى. بالا­نىڭ ەر جەتىپ ءوسۋى، بويىنداعى العاش­­قى ادام­گەرشىلىك بەلگى­لەرى وتباسىندا قالىپ­تاسادى.

بالا تاربيەسى – بارشامىزعا ورتاق ما­ڭىزدى ءىس. سوندىقتان دا قوعام بۇل جۇمىسقا پاراساتتىلىق تانىتىپ، بايسالدىلىقپەن جۇمىلۋى كەرەك. ۇرپاق تاربيەسىندە ەجەلدەن قالىپ­تاسقان حالقىمىزدىڭ جاقسى ءداستۇرى مەن تاعىلىمدارىن، مادەنيەتىن، تاريحىن، بۇرىنعى-سوڭعى ۇلى ويشىل پەداگوگتەردىڭ ەڭبەكتەرىن وقىپ، جەتىك بىلمەي، ونى جاقسى مەڭگەر­مەي تۇرىپ، كەلەر بۋىنعا دۇرىس تاربيە-تاعىلى­مىن ءسىڭىرۋ مۇمكىن ەمەس. جاس ۇرپاققا اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان ۇلتتىق تاربيە ۇلگىسىن ۇعىندىرىپ، ولاردى مادەنيەتتى، ادامي قاسيەتى مول، شىعارماشىلىق تۇلعا ەتىپ تاربيە­لەۋ – قازىرگى تاڭداعى ءومىر تالابى جانە قوعام قاجەتتىلىگى.

ۇلى اعارتۋشى احمەت بايتۇرسىنوۆ: «بالام» دەگەن جۇرت بولماسا، «جۇرتىم» دەي­تىن بالا قايدان شىعادى» دەگەن. سوندىقتان ەل بولىپ، جۇرت بولىپ ۇرپاق تاربيەسىن قولعا الۋ – باستى شارۋا. تاربيە بارىسىندا ۇلتتىق قۇن­دى­لىقتارىمىز ارقىلى جول كورسەتەر بولساق، جاستارىمىز ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني وزگەرىس­تەرىنە جوعارى مادەنيەتتى دەڭگەيدە بەيىم­دەلە الادى دەپ سەنىممەن ايتا الامىن.

ايدارحان بينازاروۆ،

اباي اتىنداعى جامبىل گۋمانيتارلىق جوعارى كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى