ساحنا ساڭلاقتاردى سۇيەدى

بۇگىندە الەم بويىنشا بىرنەشە مىڭ تەاتر جۇمىس ىستەپ جاتىر دەسەك، سونىڭ ارقايسىسى ساحناسىندا ومىرگە كەلگەن قويىلىمدارى ارقىلى ادامنىڭ ىشكى الەمىن بايىتادى. تەاترعا پەندە بولىپ كىرگەن جان ادام بولىپ تازارىپ شىعادى. سەبەبى ساحنادا ءومىر مەن ادامدى بايلانىستىراتىن نازىك تە ءنارلى دىڭگەك بار. ول – ماحاببات!

ماحابباتتان ءنار الىپ، ونەر تۋ­دىر­­عان اكتەر الەمى – شىن مانىندە ۇلى­لىق­تىڭ باستاۋى. دەمەك، بۇل كۇن جاي عانا حالىق­ارالىق تەاتر كۇنى ەمەس،  مى­نا الەم­دە جانى كىرلەپ،  رۋحاني شو­­لىر­كەگەن پەندەنىڭ جانى سايا تابار ور­تاق قۇن­دىلىعىنىڭ، مەلپومەنانىڭ مە­رەكەسى.

راس، الەمدى جايلاعان ىندەت ادام­زاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ قالىبى مەن داعدىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەنى انىق. سونىڭ ىشىندە مادەني ءومىرىمىز دە ءبىرشاما قيىندىقتى باستان كەشتى. اسىرەسە سوڭعى ءبىر جىل ساحنا ونەرى ءۇشىن سىنعا تولى بولعانى جانە راس. الەم بويىنشا بارلىق تەاترلار بىر­نەشە اي بويى جۇمىسىن توقتاتىپ، كورەرمەنىنەن جىراقتادى. ال ارتىستەر ساحناعا قايتا ورالار ءساتىن ساعىنا ءھام تاعات­سىزدانا كۇتتى.

قۋانتارلىعى ءھام شۇكىرشىلىك ەتەر­لىگى – وسىنداي قيىن جاعداي­عا قارا­ماستان، قازاق تەاترلارى قارقىنىن جو­عالت­پادى. ءتىپتى ەلوردالىق باس تەاتر­ – ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى اكادە­ميا­لىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترى ۇجى­مىنىڭ كوپتەن كۇتكەن ارمانى ورىن­دالىپ، وت­كەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا ءتول عيماراتىنا قادام باسىپ، ححح مەرەي­تويلىق ماۋسىمىنىڭ شىمىل­دىعىن جاڭا تەاتر ساحناسىندا «اباي» قويى­لىمىمەن اشىپ، كورەرمەنىنەن ءسۇيىنشى سۇرادى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازار­باەۆ­تىڭ­ تىكەلەي باستاماسىمەن، مەملەكەت باس­شىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قولداۋىمەن  ارقا تورىنەن بوي كوتەرگەن ەڭسەلى عيمارات – ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ ءزاۋلىم سارايى استانامىزدىڭ سالتاناتىن ودان ءارى اسىرىپ، تالعامپاز كورەرمەننىڭ كوڭىلىن ەرەكشە سەرپىلتكەنى ءسوزسىز.

«بۇرىننان، استانامىز ارقاعا كوش­­كەننەن بەرى ويلاپ ءجۇرۋشى ەدىم. ەلور­دامىزدا قازاقتىڭ ەڭ ۇلكەن دراما تەاترى بولۋى كەرەك دەپ. ءوزى دە مە­نىڭ ويىم­دا­عىداي بولىپ ادەمى سا­لىن­عان ەكەن. سىزدەرگە دە ۇلكەن قۋا­نىش اكەلگەن شىعار دەپ ويلايمىن. وسى وردانىڭ ىشىندە جاقسى-جاقسى ارتىستەرىمىز تاربيەلەنىپ شىعاتىن بولسىن. ۇزدىك شىعارمالار ورىندالاتىن بولسىن. بارشاڭىزعا وسى وردانىڭ ىشىندە تابىس تىلەيمىن، باقىت تىلەيمىن»، دەپ تەاتر عيماراتىنىڭ اشى­­­لۋىنا ارنايى كەلىپ، ونەر ۇجىمىن اي­تۋ­لى وقيعامەن قۇتتىقتاعان ەلباسى نۇر­­سۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ لەبىزى شىن ما­نىندە ونەر مەن مادەنيەتىنە قۇرمەتپەن قاراپ، كىرپياز ونەردى باعالايتىن مەملە­كەتىمىزدىڭ مەرەيىن اسىرىپ، مارتەبەسىن اسقاق­تاتقانى انىق.

ءيا، ءتول ساحنا ونەرى شەجىرە­سىنە وي جۇ­گىر­تەر بولساق، تاريحىن وتكەن عاسىر­دىڭ العاشقى شيرەگىنەن باستايتىن ۇلتتىق قازاق تەاتر ونەرى ءوزىنىڭ دامۋ جولىندا تالاي تاۋقىمەتتى كەزەڭدى باسىنان كەشتى. قازاق جەرىندە تىڭنان تۇرەن سالا تۇڭعىش كاسىبي تەاتردىڭ ىرگە­سىن قالاپ، شاڭىراعىن كوتەرگەن تالاپ­كەرلەرگە العاشقى تالپىنىس وڭاي بولماعانى انىق. سەبەبى تاريحى سانداعان عاسىرلارمەن ەسەپتەلەتىن الەم­دىك تەاتردىڭ ءجۇرىپ وتكەن ۇلان-عايىر جولىمەن سالىستىرعاندا قازاقتىڭ ۇلت­تىق ساحنا ونەرى سول ۇلى كوشتە اياعىن اپىل-تاپىل باسقان ءسابيدى ەلەستەتەدى. تاري­حى ءالى ءجۇز جىلعا دا جەتكەن جوق. بىراق سوعان قاراماستان، قازاق دالاسىن­دا الەم تەاترلارىمەن تالانت تايتالاس­تىرا الار دراما ونەرىنىڭ ۇلى مەكتەبى قا­لىپتاستى. الاش توپىراعىنا تەاتر­داي تاڭعاجايىپ الەمدى تارتۋ ەتىپ قانا قوي­ماي، كەمەل كەلەشەگى ءۇشىن جانىن سالىپ ۇمتىلعان سول كەزدەگى جالىندى جاستاردىڭ تاۋ قوپارىپ، مۇحيت كەشكەنمەن پارا-پار ەرەن ەڭبەگى وتكەنىنە قۇرمەتپەن قارايتىن ۇلتىمىزدىڭ وي­لى ۇرپاعى ءۇشىن تاعىلىمنىڭ قاينار بۇلاعى. ونەر وتكەلدەرىن تىلگە تيەك ەتەر كەز كەلگەن جان بۇل اقيقاتتان، ۋا­­قىت­ اعزام ءادىل باعاسىن ايقىنداپ بەر­گەن شەجىرە شىندىقتارىنان استە اينا­لىپ وتە الماق ەمەس. ءتول ساحنا ونەرى­مىز بۇگىن­دە قانداي دا ءبىر ۇشپاققا شى­عىپ، بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ جاتسا، ول دا وسى تامىرىن تەكتىلىك پەن ۇلت­تىق قۇناردان تارقاتقان ۇلت ونەرىنىڭ ۇلا­عاتتى جولى مەن تاعىلىمىنىڭ ارقا­سىن­دا بولسا كەرەك.

وسى ورايدا ياعني تەاتر مايتال­مان­دارىنىڭ كاسىبي مەيرامى قارساڭىندا ەلوردا كورەرمەندەرى ءۇشىن سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە جاڭالىققا اينالعان ۇزدىك ۇش­تىكتى انىقتاپ كورۋگە تىرىسقان ەدىك. ناتيجە تومەندەگىشە تىزبەكتەلدى.

جىل قويىلىمى

وتكەن جىلدان باستاۋ العان قازاقتىڭ باس اقىنى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى قازاق دراما تەاترلارى رەپەرتۋارىنان دا ايتۋلى ورىن الدى. كەمەڭگەر تۇلعا بەينەسىن ساحنا تورىنە شىعارۋعا ۇمتىلعان ەلوردالىق ونەر ۇجىمدارى ءوز ساراپتاۋلارىنداعى سان الۋان باعىت، جانرداعى اقىن بەينەسىن كورەرمەنمەن قاۋىشتىردى. 

اتاپ ايتساق، استانالىق جاستار تەاترى ۇسىنعان جۇمانازار سومجۇرەكتىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى» مۋزىكالىق دراماسى بوزبالا ابايدىڭ ءمولدىر الەمىن، بولاشاق اقىن مەن عاشىعى ارۋ توعجان اراسىنداعى نازىك سەزىم يىرىمدەرىن شەبەر جەتكىزدى. كورەرمەنىنە دە تاماشا رۋحاني قۋانىش سىيلادى.

اباي مەن توعجان تاقىرىبىن ودان ءارى ەلوردانىڭ جاڭا تەاترى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ مۋزىكالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترى مۇحتار اۋەزوۆ شىعارمالارى نەگىزىندە جاسالعان تىڭ تۋىندىمەن جالعادى. جاڭا تەاتردىڭ تۇساۋىن كەسىپ، شىمىلدىعىن تۇرگەن بۇل «اباي-توعجاننىڭ» كورەرمەنىنە ايتار ءوز سىرى مەن جاڭالىعى مول. قويىلىم سونىسىمەن ەرەكشە ەستە ساقتالدى.

وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن قويىلعان اكتەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى نۇركەن وتەۋىلوۆتىڭ تالانتتى رەجيسسەر فارحات مولداعالي ساراپتاۋىندا ساحناعا شىققان «جان» مونوسپەكتاكلىن دە ابايدىڭ كوركەم الەمىن تانۋعا باعىتتالعان باتىل قادام­دار­دىڭ ءبىرى بولدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.

دەسە دە، باس قالا تەاترلارى ۇسىنعان اباي الەمىنە ارنالعان قويىلىمدارىنىڭ ىشىندە الىمبەك ورازبەكوۆتىڭ رەجيسسەر­لىگىمەن قويىلعان م.اۋەزوۆ قالامىنان تۋعان «اباي» تراگەدياسىنىڭ ورنى ءبارىبىر بولەك. ق.قۋانىشباەۆ تەاترى جاڭا عيماراتىنىڭ تۇساۋىن كەسكەن ءھام العاشقى كورەرمەندەرىن قابىلداپ، حا­لىقتان ءسۇيىنشى سۇراعان ايتۋلى قويى­لىم شىن مانىندە ونەردىڭ ۇلكەن جاڭا­لىعى بولعانى انىق.  

جىل بالەتى

تىشقان جىلىنىڭ بەكزات ونەر بالەت كورەرمەندەرىنە دە ۇسىنعان جاڭالىعى از ەمەس. «استانا وپەرا» تەاترىندا تۇساۋى كەسىلگەن  «دالا ءۇنى» ۇلتتىق با­لەتىنىڭ الەمدىك پرەمەراسى تالعامپاز ونەر­سۇيەر قاۋىم ءۇشىن ونەردىڭ ۇلكەن جاڭالىعىنا اينالعانى انىق. بي تىلىندە بەينەلى بەدەرلەنگەن بالەت شىن مانىندە ۇلتتىق ونەر قورجىنىنا قوسىلعان قو­ماقتى ولجا دەسەك، تيتتەي دە ارتىق ايت­قاندىعىمىز ەمەس.

«دالا ءۇنى» قازاق حالقىنىڭ تاريحى مەن سالت-داستۇرلەرىن عانا بايانداپ قويماي، جالپى ادامي قۇندىلىقتار تۋرا­لى دا سىر شەرتەدى. ءومىردىڭ ءمانىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، ارماندى جۇزەگە اسىرۋعا ىنتالاندىرادى. وسى­لاي­شا ول مازمۇندى مۋزىكاسى مەن ۇلت­تىق ناقى­شىنىڭ ارقاسىندا ايرىقشا ءارى الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە ابدەن تۇسىنىكتى بىرەگەي تۋىندىعا اينالدى. 

زاماناۋي حورەوگرافيا تىلىمەن جەت­كىزىلگەن ايتۋلى بالەتكە ونەردىڭ كىل جۇي­­رىكتەرى اتسالىستى. اتاپ ايتساق، قويۋ­شى ديريجەر – ابزال مۇحيتدين،  ليبرەت­تو اۆتورى – تانىمال قازاقستاندىق كي­نو­رە­جيسسەر، ستسەناريست، اقىن باقىت قايىر­بەكوۆ، حورەوگرافيالىق ليبرەتتو اداپ­تاتسياسىنىڭ اۆتورى – جان فرانسۋا ۆازەل، قويۋشى بالەتمەيستەر – پاتريك دە بانا. ال قويىلىمدا باستى رولدەردى تەاتر پريماسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ايگەرىم بەكەتاەۆا، عالىمجان نۇرمۇحامەت، دالەر زاپاروۆ، ادەلينا تولەپوۆا، اسەل كەنجەبەكوۆا، جانىبەك احمەديەۆ، ولجاس تارلانوۆ باستاعان تالانتتار شوعىرى كەمەلىنە كەلتىرە كەيىپتەدى.

جىل وپەراسى

وپەرا الەمىندەگى جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك قويىلىمى قاتارىنا گ.دونيتسەتتيدىڭ «ماحاببات سۋسىنى» كومەديالىق وپەراسىن باتىل قوسۋعا بولادى. پرەمەراسى «استانا وپەرادا»  وتكەن جىلدىڭ جەل­توقسان ايىندا زور جەتىستىكپەن وتكەن قويى­لىم شىن مانىندە ونەردىڭ زور تابىسى بولدى.

«ماحاببات سۋسىنى» – يتاليالىق سازگەر گ.دونيتسەتتي شىعارماشىلىعىنىڭ شىڭى. الەمدىك دەڭگەيدەگى ۇزدىك شىعار­مانى ايگىلى ديريجەر الان بورىباەۆ پەن فرانتسيالىق رەجيسسەر ارنو بەرنار ساحنا تورىنە الىپ شىقتى. قويىلىم توبى كونە وپەرانىڭ كەيىپكەرلەرىن قازىر­گىگە بارىنشا جاقىنداتىپ، زاماناۋي ەرەكشەلىكتەرىن ءھام وزەكتىلىگىن ءدوپ تاپقان. كۇتپەگەن بەتبۇرىستارمەن قارىش­تاپ داميتىن وقيعا جەلىسى حيكايا­نى جان-جاققا باعىتتادى. باس كەيىپ­كەر نەمورينو (جان تاپين، دامير سادۋاقاسوۆ) داۋلەتتى ارۋ اديناعا (سال­تانات احمەتوۆا، الفيا كاريموۆا) عاشىق، بىراق سەزىمىن بىلدىرۋدەن قورقاق­تايدى. ادينا دا سەرجانت بەلكورەگە (تالعات مۇساباەۆ، تالعات عالەەۆ) تۇر­مىس­قا شىعا جازداعانىنا قاراماستان، شىن مانىندە نەمورينونى جاقسى كورەدى. شىم-شىتىرىق جاعدايدىڭ ءتۇيىنىن دۇمشە ەمشى دۋلكاراما (باۋىرجان اندەر­جانوۆ، ەۆگەني چاينيكوۆ) ءساتتى شەشەدى.

سپەكتاكل وتە ۇيلەسىمدى ءارى وزەكتى تاقىرىپتى ارقاۋ ەتكەن ءھام قويىلىمنىڭ كوركەمدىك كىلتى ءدوپ تابىلعان. عاجايىپ-ەليكسير بار-جوعى فارس بولعانىمەن، وقيعا بارلىعى ءۇشىن باقىتتى دا باياندى اياقتالادى.

P.S. ونەر اسەمدىگىمەن ءھام وزەكتىلىگىمەن وزەكتى. ساحنادا جاساعان بەينەلەرىمەن ءومىر ءسۇرىپ، سول ارقىلى كورەرمەنىن كەمەلدەندىرەتىن، ساف تازا سۇلۋلىقتان  ءنار الىپ، ءورىستى ونەر تۋدىراتىن اكتەر الەمى –  شىن مانىندە ۇلىلىقتىڭ باستاۋى، ەرەن ەڭبەكتىڭ شىڭى. ەندەشە، مىڭداعان جىلدار بويى ادامزات جانىن رۋحاني كەمەلدەندىرىپ كەلە جاتقان، اسا مارتەبەلى تەاتر ونەرىنىڭ مايتالماندارى، بارشاڭىزدى ءتول مەرەكەڭىزبەن قۇتتىقتايمىز!