قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى «تاۋەل­سىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقالاسىنداعى ءاربىر بولىمدەگى ايتىلعان ساليقالى ويى ەلىمىزدەگى ءاربىر ۇلتجاندى ازاماتقا كەلەسى ءبىر تىڭ قادامعا سەرپىلىس بەرۋدە. مەملەكەتىمىزدى باسقارىپ وتىرعان پرەزيدەنت رەتىندە ەلىمىز ءۇشىن جاڭا باستالاتىن ءتورتىنشى ونجىلدىقتىڭ سالماعىنىڭ جەڭىل بولمايتىنىن نىقتاعانى كوڭىلگە قونىمدى. قۋاتتى مەملەكەتكە اينالۋ، كەمەل حالىق بولۋ، ادىلەتتى قوعامدا ءومىر ءسۇرۋ – وسى نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ماڭىزدىلىعىن سەزىنە ءبىلۋ دە – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. رۋحانيات­تىڭ باستاۋى انا ءتىلىمىزدىڭ دارەجەسىن ەلىمىزدە عانا ەمەس، الەمدىك دەڭگەيدە جوعارىلاتۋ – ءاربىر ازاماتقا ارتىلار مىندەت. مەن دە مەملەكەتىمىزدىڭ 30 جىلدىق تاريحي كەزەڭىندە شاكىرتتەرىن بىلىممەن سۋسىنداتقان وقىتۋشىلار قاتارىندا ەڭبەك ەتتىم. مۇعالىم بولا ءجۇرىپ تە، قوعام بەلسەندىسى رەتىندە دە، رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە ءتىل ۇيرەتۋ جوبالارىن ءساتتى ۇيىمداستىرا بىلگەن كاسىپكەر بولىپ تا ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىن اسقاقتاتۋ – نەگىزگى مىندەتىم بول­عانى شىندىق. قازاق ادەبيەتىن ناسي­حاتتاۋعا 2013 جىلدان بەت بۇردىم. ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋعا وتاندىق جانە شەتەل ادەبيەتىنىڭ جەتىستىكتەرىن زەردەلەدىم. وسى باعىتتا ورىن العان كەمشىن تۇستارعا باسا نازار اۋداردىم. ىشكى زەرتتەۋگە 2013-2016 جىلدار ارالىعىندا كوبىرەك كۇش سالدىم. قازاق رۋحانياتىن حالىقارالىق دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋعا 2016 جىلدان بەرى ۇزدىكسىز اتسالىسىپ كەلەمىن. وسى جىلدار ما­عان كوپ تاجىريبە بەردى، ءارى ءاربىر كەزدەس­كەن قيىندىق كۇشتى ساباق بولدى. قا­زاقستان عانا ەمەس، ورتالىق ازيا بو­يىنشا تۇڭعىش ادەبي اگەنت رەتىندە، قا­زاق قالامگەرلەرىن الەمدىك دەڭگەيدە دارىپتەۋگە ءوز ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن پات­ريوت رەتىندە، «ەgemen Qazaqstan» رەسپۋبليكالىق گازەتى ارقىلى بىرقاتار ۇسىنىسىمدى جەتكىزۋدى لايىق كوردىم. قازاق ادەبيەتى جاڭا كەزەڭدى باستان كەشىرۋدە. جاقسى وزگەرىس تىڭ ويعا با­عىتتاۋدا. الايدا شىعارماشىلىق توپ­تىڭ اعا بۋىن وكىلدەرى وزدەرىنىڭ جيعان تاعىلىمدارىن جاس بۋىنعا تابىستايتىن مەكتەپتىڭ جوقتىعى كوپ تۇساۋ بولۋدا. الماتى قالاسىندا Alatau Creative Hub (1296 شارشى مەتر) جەلتوقسان ايىندا عانا ىسكە قوسىلدى. وسى باعىت­تا قالامىزدا بىرنەشە كەشەندەر (ەڭ ۇلكەنى – اۋماعى توعىز مىڭ شارشى مەتر) دايىندالۋدا ەكەن. بۇل جوبالار كوپتەگەن ءىس-شارانىڭ جۇزەگە اسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ايتسە دە، بۇل جالپى بۇقارا حالىققا باعىتتالعان پلاتفورما. سوندىقتان، شىعارماشىلىق يەلەرىنىڭ، ءبىر مۇددەگە قىزمەت ىستەيتىن توپتاردىڭ، ءوزارا كەزدەسەتىن، تاجىريبە الماساتىن جەكە پلاتفورماسى بولۋى كەرەك. ماسەلەنىڭ شەشىمىن بىرلەسە وتىرىپ تابۋعا، ناقتى ءۇش ۇسىنىستى نازارعا ۇسىنامىن.

ءبىرىنشى ۇسىنىس، «شىعارماشى­لىق رەزيدەنتسيا» كومپلەكسى جوباسىن ىسكە اسىرۋدى نۇر-سۇلتان، الماتى، تۇركىس­تان، اقتاۋ قالالارىندا قولعا الۋ كەرەك. بەلگىلى ءبىر جوسپارلى شارا كە­زىندە شاقىرىلاتىن شەتەلدىك شى­عار­ماشىلىق توپ وكىلدەرى جانە جوعا­رىدا اتالعان قالالاردان تىسقارى تۇ­را­تىن ەلىمىزدەگى شىعارماشىلىق وكىل­دەرى توقتايتىن ءوز قوناقۇيلەرى بو­لۋى زاڭدى. رەزيدەنتسيادا زاماناۋي جابدىقتالعان، ۇلتتىق نەگىزدە بە­زەن­دىرىلگەن كىتاپحاناسى مەن كونفەرەنتس زالى، كونتسەرت ساحناسى، ارنايى كوۋوركيڭ بولمەلەرى، ارتگالەرەيالا­رى، قازاق اس مازىرىنەن رەستوران، كافە، قى­مىزحاناسى بولۋى تولىققاندى جۇ­مىس پروتسەسىن ۇيىمداستىرۋعا جاعداي جاسايدى. تانىمال قالامگەرلەردىڭ، سۋرەتشىلەردىڭ، مۋزىكانتتاردىڭ دەر­بەس شىعارماشىلىق بولمەلەرى، ستۋ­ديالارى بولۋى ورىندى. قازاق حال­قىنىڭ سوناۋ كونە تاريحىنان باس­تاپ، بۇگىنگى قازاقستان تۋرالى سىر شەرتەتىن ۇلكەن ەسكەرتكىش انسامبلدەر، مىسالى، كورشىلەس مەملەكەتتەگى تاريحي اۋقى­مى تۇتاس ءبىر كەزەڭدى قامتيتىن ماماي قورعانى سەكىلدى، جوعارىدا اتال­عان قا­لالارداعى «شىعارماشى­لىق رە­زي­دەنتسياسى» اۋماعىندا بوي كوتەر­سە، ەلىمىزدەگى ءتۋريزمدى جانداندىرۋعا دا مۇ­رىندىق بولار ەدى. بۇل رەتتە ەلى­مىزدەن سولتۇستىك كيپردەگى مەتسەنات سۋات گيۋنسەل سياقتى اتىمتاي جومارت ازاماتتار تابىلسا، قازاقتىڭ نەبىر دارىندى شىعارماشىلىق يەلەرىنىڭ يدەيا­لارى ىسكە اسار ەدى. كازينولارعا، تولىپ جاتقان رەستوران بيزنەسكە، ساۋدا، ويىن-ساۋىق كومپلەكستەرىنە كەتكەن اقشانىڭ ءبىر بولىگىن وسى جوباعا جۇمساسا، كوپ ساۋاپ جينار ەدى. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە عاسىرلار بويى ۇردىسكە اينالعان «شىعارماشىلىق رەزيدەنتسيا» جوباسى قازاقستاندا دا ىسكە قوسىلسا، ءار جىلى شاقىرىلاتىن ەلىمىزدەگى جانە الىس-جاقىن شەتەلدەگى تانىمال اۆتورلاردىڭ تاجىريبەلەرى كوپتەگەن جاسقا مىقتى شىڭدالۋ مەكتەبى بولارى ءسوزسىز.

ەكىنشى جوبا، پرەزيدەنت ۇسىنعان «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» گرانتى شى­عار­ماشىلىقپەن اينالىساتىن دارىن­دى جاستاردىڭ مىقتى يدەيالارىن ىسكە اسىرۋ الاڭقايىن كەڭەيتۋگە بو­لىنسە دەيمىز. بۇل گرانت جاستاردىڭ شەبەر­لىكتەرىن شىڭداۋعا، الەمدەگى ۇز­­دىك حالىقارالىق شىعارماشىلىق رە­زي­دەنتسيالارىنا، كىتاپ كورمە-جار­مەڭ­كەلەرىنە، ءتۇرلى بايقاۋلارعا، فەس­تيۆالدارعا قاتىسۋىنا مۇمكىندىك بەر­­گەنى دۇرىس. ولارعا حالىقارالىق پلات­­فورماعا شىعا الۋ ەڭ مىقتى باس­پال­داق بولار ەدى. ەلدەگى باسپا ءىسى بو­يىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىل­دەرى رەتىندە قىزىعۋشىلىقتارى ويان­عان جاس كاسىپكەرلەردى دە ەۋروپالىق، امەريكالىق، ازيالىق ءىرى باسپالارمەن شەتەلدىك تاجىريبە الماسۋ باعىتىندا جۇيەلى تۇردە بايلانىس ورناتۋعا، ءارى كىتاپ بيزنەسىن جانداندىرۋعا ءتۇر­لى حالىقارالىق كىتاپ كورمە-جارمەڭ­كە­لەرىنە قاتىسىپ تۇرۋىنا وسى گرانت بەرىلىپ جاتسا، بۇل سالاداعى كوپتەگەن شەتەلدىك مىقتىلارمەن سەرىكتەستىك جوبالار ومىرگە كەلەر ەدى. ناتيجەسىندە دۇرىس جۇيەگە وتىز جىل بويى تۇسىرە الماي كەلە جاتقان كىتاپ تاراتۋ مەحانيزمى ىسكە قوسىلار ەدى. ەڭ ۇلكەن ماسەلەنى شە­شەتىن بىردەن-ءبىر قاينار كوز – «قازاق ادەبيەتى جانە اۋدارما ءىسى ينستيتۋتىن» اشۋ.

بۇل مەنىڭ – ءۇشىنشى ۇسىنىسىم. ينس­تيتۋتقا بەيىمبەت ءمايليننىڭ اتى سۇرانىپ تۇر. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ جيناقتاعان ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىنەن ارنايى اكادەميالىق ادەبي باعدارلاما دايىندالۋ كەرەك. جوعارى ادەبي كۋرس­تار ۇيىمداستىرىلسا، وسىنىڭ نەگىزىندە قالام ۇستاۋعا تالپىنعان جاس ۇرپاققا اكادەميالىق ءدارىس بەرۋ ماقساتىنا قول جەتكىزۋگە بولادى. بۇل جوبادا الەمدىك ۇزدىك اۆتورلاردىڭ ەڭبەكتەرىنەن دە جازۋ تەحنيكالارىن مەڭگەرتۋگە باعىتتالعان ارنايى باعدارلاما مىندەتتى تۇردە ­دايىندالۋى كەرەك. ەڭ ۇتاتىن جەرىمىز، وسى جوباعا قاتىسقان ءاربىر تالاپكەر ءوز تىلەگىنە وراي، ءبىر نەمەسە ەكى شەت ءتىلىن دە وقىپ ۇيرەنىپ، ۇلتتىق اۋدارماعا ۇلەس قوساتىن ادەبي اۋدارماشىلىققا دا توسەلەتىن مۇمكىندىككە قول جەتكىزەدى. بۇل جوبادا ادەبي سىنشىلارمەن قاتار، ادەبي اگەنتتەر دە ارنايى دايىن­دىق كۋرستارىنان وتكەنى ءلازىم. بۇل كۋرس­تاردىڭ 2 جىلدىق، 1 جىلدىق ينتەنسيۆ، 6 ايلىق ينتەنسيۆ باعىتتاعى باع­دارلاماسىن ۇيىمداستىرۋ – ءوز ال­دىنا ءبىر تالاپ. جوباعا قاتىسۋشى تالىم­گەرلەرگە ارنايى ەڭبەكاقىسىمەن قاتار، ۇيرەنۋشىلەرگە شاكىرتاقى دا قوسا قام­تىلسا، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ دە قيىن­دىق تۋعىزباۋىنا جاعداي جاسالادى. نەگىزىندە، تەرەڭنەن ويلاساق، «تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ادەبيەتى جانە اۋدارما ءىسى ينستيتۋتى» حالىقارالىق ستاتۋسپەن اشىلسا دا، ارتىق ەمەس. قاشاندا كوشباسشىلىقتى يىعىنا ارتقان قازاق­ستاننىڭ مەملەكەت رەتىندەگى ابىرويى ودان ءارى بيىكتەرى ءسوزسىز. بۇل رەتتە شيحابەددين مارجاني ەسىمى لايىق بولار ەدى. وسى جوبادا قانشاما مىقتى ادەبيەتتانۋشى عالىمدار، سىنشىلار، نەبىر ءسوز زەرگەرلەرى بىلىمدەرىن تاراتۋعا ىقىلاستى. وسىعان وراي، بۇل ينستيتۋت ءوز قۇزىرەتىندە ماماندار سىنىنان وتكەن، وقىرماندار جۇرەگىن جاۋلاعان، ەلىمىزدەگى نەبىر مىقتى تۋىندىلاردىڭ شەتەلدىك باسپالارعا، گازەت-جۋرنالعا تاراۋىنا كەپىل بولا الادى.

باقتىگۇل ماحانبەتوۆا،

حالىقارالىق ادەبي اگەنت،

ەۆرازيالىق شىعارماشىلىق گيلدياسى مۇشەسى ( ۇلىبريتانيا)