ەركىنبەك پىتىراليەۆ: ءار كينو – ۇلكەن تاجىريبە

– ادەتتە اكتەر، رەجيسسەر، جال­­پى كينو تۇسىرۋگە قاتىستى شىعارماشىلىق توپ كانن فەس­تيۆالىنە قاتىسۋدى جىلدار، ءتىپتى ءومىر بويى ارمانداپ كۇتەدى. بۇل جاعىنان ءسىزدى جولى بولعىش ادام دەۋگە كەلەتىن شىعار. دە­بيۋت­تىك جۇمىسىڭىزبەن كانن فەس­تيۆالىنىڭ تورىنەن ءبىر-اق شىق­­تىڭىز...

– ءيا، بۇل ەندى كۇتپەگەن ءبىر توسىن جاعداي بولدى. استا­ناداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىم ەدى. ديسسەرتاتسيا قورعايتىن ۋاقىت جاقىنداپ قالعان. قورعاۋعا دايىندىقپەن قىزۋ قاربالاستا ءجۇرمىز. ءبىر كۇنى تەلەفونىما پروديۋسەر سەرىك ابىشەۆ حابارلاسىپ، رەجيسسەر ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ فيلم تۇسىرگەلى جاتقانىن ايتىپ، مەنى وپەراتور بولۋعا شاقىردى. كينو تۇسىرگەن جاقسى عوي. بىراق الدىمدا ديسسەرتاتسيا قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگى تۇر. ال مەن قازىر كەتسەم، بىرنەشە اي ۋنيۆەرسيتەت بەتىن كورمەۋىم انىق. بىراق سوندا دا بۇل ۇسىنىستان باس تار­تا الماي، ماگيستراتۋراداعى ۇس­تازىم اۋباكىر قالي ۇلىمەن اقىل­­­داستىم. ول كىسى باستامامدى قۋانا قۇپتاپ، ەكەۋمىز بىرگە ديس­­سەر­تاتسيانىڭ الدىن الا قور­عاۋىن قابىلدايتىن كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ الدىنان وتتىك. ول كەزدە اشىربەك سىعاي، باۋىرجان نوگەربەك اعالارىمىزدىڭ كوزى ءتىرى ەدى. قىزۋ پىكىرتالاس بولدى. سوڭىندا اشىربەك اعا ءسوز الىپ: «كينو تۇسىرەتىن جاستار اۋ­دي­توريانىڭ ماڭايىندا ەمەس، ءتۇسى­رىلىم الاڭىندا جۇرگەنى دۇرىس. ونەر ءۇشىن سول پايدالى» دەپ باتاسىن بەردى. ءسويتىپ اعالاردىڭ اق باتاسىمەن، العاشقى ءفيلمىمدى تۇسىرۋگە الماتىعا جول تارتتىم. ساپار ءساتتى بولىپ، «قوجايىندار» كارتيناسىن ءتۇسىرىپ قايتتىق. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ رەجيسسەر حابارلاسىپ، جۇمىسىمىزدىڭ كانن كينوفەستيۆالىنىڭ ىرىكتەۋىنەن وتكەنىن سۇيىنشىلەدى. باسىندا اسا سەنىڭكىرەمەي، سالقىن عانا العىس ايتىپ، تۇتقانى قويا سالدىم. ال كينوفەستيۆالدىڭ وزىنە قاتىسىپ، قىزىل كىلەمىنەن ءجۇرىپ وتكەن ءساتتىڭ اسەرى ءتىپتى بولەك ەكەن. ءسوي­تىپ جۇمىسىمىز حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ايتۋلى فەستيۆالعا قاتىسىپ قانا قويماي، اعىلشىن ساراپشىلارىنىڭ شەشىمىمەن 10 ۇزدىك ءفيلمنىڭ قاتارىنا ەن­دى. قازىلار القاسىنىڭ جوعا­رى باعاسىن الدى. ول كەزدەگى قۋا­نىشتى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇم­­كىن ەمەس. بۇل فيلمنەن كەيىن اۋسترالياعا باردىق. 2014 جىلعى ازيا قۇرلىعىنىڭ 5 ۇزدىك وپەراتورىن تاڭدادى. سول فەستيۆالدا «قوجايىندار» ءفيلمى وپەراتورلىق ونەر بويىنشا «ازيا­­نىڭ وسكارى» جۇلدەسىنە ۇمىتكەر بولدى. جالپى، بۇل كارتينا ءبىزدىڭ شىعارماشىلىق توپ ءۇشىن تابىس­تى بولدى. ايتۋلى فەستيۆالدار بيىگىنەن كورىنىپ، شەت مەملەكەتتەردە ەلىمىزدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ قايتتىق. ءوز كومانداسىنا قوسىپ، وسىنداي اۋقىم­دى جوبانى سەنىپ تاپسىرعان رەجيسسەر ءادىلحان ەرجانوۆ پەن فيلم پروديۋسەرى سەرىك ابىشەۆكە العىسىم زور.

– بايقايمىز، ارتحاۋس باعى­تىندا تۇسىرىلگەن، ياعني فەس­تي­­ۆالدىق فيلمدەردىڭ كوبى الەم­دى تاڭعالدىرىپ جۇر­گەنى­مەن، ءوز ەلىمىزگە كەلگەندە كورسە­تى­لىم شە­­كاراسى تارىلىپ، كينو­تەا­تر­لاردىڭ وزىندە كوپ كور­سەتىل­مەي جاتادى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ الدە بىزدە كورەرمەن دايىن ەمەس پە؟

– كينو كورەتىن ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ تالعامىنا بىردەي جاۋاپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس قوي. ماسەلەن، ۇيگە قوناق كەلگەندە، كينوتەاترعا اپارايىق دەسەك، ول كىسىلەردىڭ تاڭداۋى كوبىنەسە كومەديا جانرىنداعى جەڭىل فيلم­دەرگە تۇسەدى. ول بارلىق وتباسىندا بار جاعداي دەپ ويلايمىن. مۇمكىن بۇل بۇگىنگى زاماننىڭ تالاپ-تالعامىنا بايلانىستى بولار. كورەرمەندەردىڭ كوپشىلىگى ويلانعىسى كەلمەيدى. سوندىقتان دا ويلانتاتىن، فيلوسوفيالىق ويعا جەتەلەيتىن اۋىر فيلمدەر­دەن الىس جۇرەدى. ماسەلەن، وت­كەندە شەتەلدىك فەستيۆالداردان جۇلدەلى ورالىپ جۇرگەن ءامىر باي­عازيننىڭ «وزەن»، ءادىلحان ەر­جانوۆتىڭ «قاپ-قارا ادامدارىن» كورۋ ءۇشىن ستۋدەنتتەرىمدى ەرتىپ كينوتەاترعا باردىم. زال بوس. بىزدەن باسقا 2-3 بوتەن ادام بار. قالعان ورىندار بوس تۇردى. سول سياقتى بيىل بىرنەشە اتالىم بويىنشا «وسكار» سىيلىعىن يەلەنگەن كورەيلەردىڭ «پارازيتتەرىن» دە كينوتەاتردا تاماشالادىق. ون­دا دا سول جاعداي. كەرىسىنشە، كومەديالىق فيلمدەردىڭ سەانس­ىنا ورىن جوق. بىراق ءبىر قىزىعى، ءبىزدىڭ ەلدە كورەرمەن جيناي ال­ماعان «پارازيتتەر» ءوز ەلىندە، ياع­ني وڭتۇستىك كورەيادا ەڭ جوعارى كورسەتىلىم جيناپتى دەگەن دەرەك وقىدىم. وسىنىڭ ءوزى كورەرمەن تالعامى، مادەنيەتى دەڭگەيىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى باعامداۋعا جاقسى مىسال دەپ ويلايمىن. جالپى، فەستيۆالعا قاتىسۋعا جولداما العان فيلم­دەردىڭ دەنى سول ەلدىڭ الەۋمەتتىك ماسە­لەلەرىن ونەر تىلىندە شىنايى اشىپ كورسەتۋىمەن قۇندى. ماسەلەن، ءسىز شەتەلدەن نەبىر تانى­مال جۇلدىزداردى شاقىرىپ، قازاقستاننىڭ ادەمى جەرلەرىن ءتۇسىرىپ، فەستيۆالعا جىبەرسەڭىز، ول جۇمىسىڭىز ىرىكتەۋدەن وتپەيدى. ويتكەنى شەتەلدىكتەر ادەمى كادردان بۇرىن، ول فيلمدە كينو تۇسىرىلگەن مەملەكەتتىڭ ءيىسى، الەۋمەتتىك جاع­دايى اشىق كورسەتىلگەنىن، سول جا­يىن­ان سىر قوزعالعانىن قالايدى. سونى كۇتەدى. وسى سەبەپتى دە فەس­­تيۆالدىق فيلمدەر كورۋگە دە، قا­بىلداۋعا دا اۋىر كەلەدى. ما­سەلەن، كانن كينوفەستيۆالىندە «ۇزدىك اكتريسا» اتالىمىندا جۇل­دەگەر بولعان سەرگەي دۆور­تسەۆويدىڭ «ايكا» نەمەسە كۇنى كەشە «وسكاردىڭ» بىرنەشە اتالىمىن ەنشىلەگەن سول «پارازيتتەردى» الىپ قارايىق. بارلىعىندا ەلدىڭ الەۋمەتتىك تۇيتكىلدەرى تەرەڭ قوز­عالعان. ارتحاۋس باعىتىندا تۇسى­رىلگەن فيلمدەردىڭ جۇگى دە، تالابى دا باسقا. وعان كورەرمەننىڭ ۇلكەن دايىندىعى كەرەك. جالپى، فەستيۆالدىق فيلمدەردىڭ پرو­كاتتىق ءومىرى سولاي وتەتىن سياقتى. مەن بۇل سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرە المايمىن. ونى رەجيسسەرلەر مەن كينوتانۋشىلاردىڭ زەرتتەۋىنە قالدىرۋ كەرەك شىعار.

– ءسىز – وتاندىق رەجيسسەرلەر عانا ەمەس، شەتەلدىك كينو ما­ماندارىمەن دە ءجيى شىعار­ما­­شىلىق بىرلىكتە جۇمىس ىس­تەي­تىن كينووپەراتورلار قا­تا­رىن­داسىز. اسىرەسە تۇر­كيا ەلى كينوگەرلەرىمەن تاندە­مى­ڭىز جەمىستى جۇزەگە اسۋدا. اي­تى­­ڭىزشى، شەتەلدىك رە­جيس­سەر­لەر مەن قازاقستان كينو ما­­ماندارىنىڭ جۇمىس ىس­تەۋ تاسىلىندە قانداي دا ءبىر ايىر­ما­شىلىقتار بار ما ەكەن؟

– بۇل دا وتە قىزىق جاعداي بولدى. مەن 2015 جىلى سەريال ءتۇسىردىم دە، ءبىر جىلداي ەشتەڭە تۇسىرمەي تىنىشتىقتا ءجۇ­رىپ قالدىم. سول ۋا­قىتتا ۋنيۆەرسيتەت­تە وقيتىن ءبىر ستۋد­ەنتىم تۇركياعا شى­عارماشىلىق تا­جىريبە الماسۋعا باردى. سون­­دا مەسسۋ دجەي­لان دەگەن تۇرىك رە­جيس­سەرى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن فيلم تۇ­سىرگەلى جاتىر ەكەن. سو­دان ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەن: «قا­زاقستاندا قانداي جاقسى وپەراتورلار بار؟» دەپ سۇرايدى. ول كىسى وتاندىق بىرنەشە وپەراتوردىڭ اتى-ءجونىن ۇسىنادى. بۇعان دەيىن رەجيسسەر ءبىزدىڭ «قوجايىندار» ءفيلمىن You Tube جەلىسىنەن كورگەن ەكەن. سودان ماعان حابارلاسىپ، شىعارماشىلىق جۇمىس باستالىپ كەتتى. ءتۇسىرىلىم وتە قى­زىق ءوتتى. ستسەناري دە تار­تىسقا قۇرىلعان ەكەن. ماعان ۇنادى. ودان كەيىن اراعا جىل سالىپ نازيف تۋنچ دەگەن رەجيسسەردىڭ جۇ­مىسىنا وپەراتور بولدىم. ول كار­تينا دا بىرنەشە حالىقارالىق فەس­تيۆالدا جۇلدەگەر اتاندى. بايقاعانىم، تۇركيادا كينو ماماندارى نەگىزىنەن جاسى ۇلكەن ادامدار ەكەن. مەنىمەن جۇمىس ىس­تەگەن رەجيسسەردىڭ ءوزى – 50-دەن اس­قان كىسى. 28 جاستاعى مەنى كورىپ ولار قاتتى تاڭعالدى. بىراق ەش قيىندىقسىز بىردەن ءتىل تابىسىپ كەتتىك. وپەراتور ءۇشىن ءار كينو  ۇلكەن تاجىريبە عوي. تۇرىكتەرمەن بىرلەسە تۇسىرىلگەن بۇل فيلمدەر مەن ءۇشىن تاجىريبە تۇرعىسىنان وتە جەمىستى بولدى دەپ ويلايمىن.

– ەركىنبەك، ءبىر سۇحباتى­ڭىزدا: «وپەراتور رەجيسسەر تاڭ­­دامايدى. كەرىسىنشە، رەجيس­سەردىڭ ءوزىن تاڭداۋىن كۇتەدى» دەپسىز. قۇپيا بولماسا، ءدال قازىر وزىڭىزگە قاي رەجيسسەردەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە شاقىرۋ تۇسكەنىن قالار ەدىڭىز؟

– ءيا، بۇل مەنى وپەراتورلىق ونەرگە العاش الىپ كەلىپ، تاربيە­لەگەن ۇستازىم بولات سۇلەەۆتىڭ ءسوزى بولاتىن. ول كىسى ۇنەمى بىز­گە: «وپەراتورلىق ونەر كەلىن سياق­­تى. سەندەر رەجيسسەر تاڭ­دا­مايسىڭدار، كەرىسىنشە رەجيسسەر سەندەردى تاڭدايدى» دەپ ۇنەمى ايتىپ وتىرۋشى ەدى. جۇمىسىڭ كورگەن جاننىڭ جانارىن جاۋلاپ، نازارىن اۋدارارلىق ساپالى بولسىن دەگەنى. ويتكەنى وپە­راتورلىق ونەر – قازاقستاندا اسا ءبىر قاتتى دامىعان سالا ەمەس. كاسىبي كينو ماماندارى بولماسا، كورەرمەندەر اراسىندا وپەراتور ەڭبەگىنە كوپ ءمان بە­رىل­مەيدى. فيلم­دەگى بارلىق ەڭ­بەك اكتەرلەر مەن رەجيسسەر­لەر­گە تەلىنەدى. ال تۇركيادا ولاي ەمەس ەكەن. ول جاق­تا كورەر­مەننىڭ ءوزى ونلاين كون­فەرەنتسيا­لار­دا وپە­را­تورعا سۇ­راق قويىپ، ءتۇ­سىرىلىم جۇ­­­مىستا­رى­نىڭ ەرەك­شە­لىك­­­تە­رىن تالداپ اي­­تىپ وتىرادى. بۇل جاعىنان كەلگەندە تۇرىك ك­و­رەرمەندەرى ءبىز­دىڭ كينوسۇيەر قاۋىمنان كوپ ەرەك­­شەلەنەدى. ال ەندى رەجيسسەر تاڭداۋىنا كەلسەك، شۇكىر، وسى كۇنگە دەيىن ءادىلحان ەرجانوۆ، اسقار ۇزاباەۆ، سەرىك ابىشەۆ، ايدىن ساحامانوۆ سىندى كىلەڭ مىقتى رەجيسسەرلەرمەن تاندەمدە جۇمىس ىستەدىم. تالاي نارسە ۇيرەندىم. بىرلەسە جۇمىس ىستە­گىم كەلەتىن ونداي جاقسى رەجيس­سەرلەر قازىر دە كوپ، ارينە. ولار­دىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەگىم كەل­مەيدى. ويتكەنى ولار شىنىمەن كوپ. الداعى ۋاقىتتا دا وسىنداي ۇندەسكەن شىعارماشىلىق تان­دەمىمىز جالعاسا بەرسە دەگەن تى­لەگىم بار. جالپى، مەن كەز كەلگەن ۇسىنىسقا اشىقپىن. باستىسى ستسەناريى قىزىقتى بولسا بولدى.

– ءسىزدىڭ وپەراتورلىق جۇمىس­تاردى سىنشىلار، رەجيسسەرلەر، جالپى اعا بۋىن ارىپتەستەرىڭىز: «جارىق پەن كولەڭكەنى ۇتىمدى ويناتا الۋىمەن ەرەكشەلەنەدى» دەپ جوعارى باعالايدى. راس، جا­رىقتى كورە ءبىلۋ، ءتۇستى سەزىنۋ – سۋ­رەتشى، وپەراتور ماماندار ءۇشىن ۇل­كەن قاسيەت. بۇل قابىلەت سىزگە قا­لاي كەلدى؟ بالا كەزىڭىزدە كا­سىبي تۇردە سۋرەت سالۋمەن اينا­لىستىڭىز با؟

– شىنىمدى ايتايىن، ءدال قازىر ءسىز ماعان سۋرەت سالىپ بەر دەسەڭىز، قانشا تىرىسقانىممەن تىلەگىڭىزدى ورىنداي الماس ەدىم. ويتكەنى سۋرەت سالۋعا كەلگەندە اسا شەبەرمىن دەپ ايتا المايمىن. فوتوعا تۇسىرۋمەن دە بالا كۇنىمنەن جۇيەلى اينالىسقان جوقپىن. بىراق كينونى كوپ كوردىم. اكادەميادا وقىپ جۇرگەندە شەت­ەلدىك ءبىر رەجيسسەردىڭ سۇحباتىن تىڭ­دادىم. سوندا ول كىسى ايتادى: ء«بىزدىڭ بارلىق جاقسى ساتتەرىمىز – ول بالالىق شاعىمىز. مەن ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر كادر ءتۇسىرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە بالالىق شا­عىما ويشا بارىپ كەلەمىن» دەيدى. سول سوزدەن كەيىن مەن دە ويلانىپ قالدىم. شىنىمەن دە ءبىزدىڭ بارلىق ادەمى، اسەرلى ساتتەرىمىز، كوركەم كورىنىستەرىمىز بالالىق شاعىمىزدا، تۋعان جەرىمىزدىڭ تاڭ­عاجايىپ تابيعاتىندا جاتىر ەكەن. سول جاس كۇنىمىزدەن بو­­يىمىزعا ءسىڭىپ، ءتۇپسانامىزدا ماڭگىلىك وشپەستەي بولىپ ساقتالىپ قالعان شىعار. سول سۇلۋلىق كادر ارقىلى كوركەم كورىنىسكە ۇلاسسا كەرەك. ال كاسىبي تۇردە جارىقپەن جۇمىس ىستەۋدى نەگىزىنەن ۇستازىمىز بولات سۇلەەۆتەن ۇيرەندىك. سول كىسىنىڭ ايتقانى مەن قولمەن ۇستاتىپ كورسەتكەنى بۇگىندە ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا كوپ كومەگىن تيگىزىپ جاتادى. جالپى، وپەراتورلىق ونەردە مەن قانداي دا ءبىر جەتىستىككە جەتىپ، قولتاڭبام ەرەكشەلەنىپ تۇرسا، ول – ۇستازىم بولات قالي ۇلىنىڭ ۇستازدىق ەڭبەگىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىن. ەگەر ول كىسى ەمەس، باسقا ۇستازعا تۇسسەك، بىلمەدىم، بۇگىندە ءبىزدىڭ قانداي مامان بولارىمىزدى. بىراق جالعىز-اق نارسەنى انىق بىلەمىن – بولات سۇلەەۆكە كەزدەسۋ ارقىلى ءبىز ومىردە دە، كاسىبىمىزدە دە ۇلكەن لوتەرەيا ۇتىپ الدىق. بۇگىندە بولات اعادان بىتىرگەن شاكىرتتەرىنىڭ ءبارى وپەراتورلىق ونەردى تاستاعان جوق. بارلىعى وسى سالادا جەمىستى قىزمەت ەتىپ كەلەدى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

 اڭگىمەلەسكەن

نازەركە جۇماباي،

«Egemen Qazaqstan»