–قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جار­لى­عىمەن 2020 جىلى قازاقتىڭ ۇلى اقىنى جانە جالپى شىعىس جۇرتىنا ورتاق تۇلعا – اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جىلدىعى اتاپ وتىلەدى. ۇلى ويشىلدىڭ مە­رەي­تويى يۋنەسكو مەن تۇركسوي ۇيىمدارىنىڭ ايا­سىن­دا تويلاناتىن بولادى. وسى­عان ورايلاس، قازاقستاننىڭ ەل­شى­لىگىنىڭ قولداۋىمەن اباي قۇ­نان­باي ۇلىنىڭ تاڭدامالى ولەڭ­دەرىنىڭ قىرعىز تىلىندەگى اۋدارماسى «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى» دەگەن اتاۋ­مەن جارىق كورىپ وتىر، – دەدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىر­­عىز رەسپۋبليكاسىنداعى تو­تەن­شە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قاي­رات نۇر­پەيى­سوۆ ءراسىمنىڭ باس­تالۋىندا.

ەلشى ابايدىڭ بىرقاتار ولەڭ­دەرىن قىرعىز تىلىنە كەڭەس زامانى تۇسىندا اۋدارعان كور­نەكتى قىر­عىز اقىندارى – سوتسياليستىك ەڭ­بەك ەرى االى توكومباەۆتىڭ، قىر­عىز رەسپۋب­ليكاسىنىڭ با­تىرى سوورون­باي جۋسۋەۆ­تىڭ ەڭ­بە­گىن ەرەك­شە ايتىپ، سونداي-اق جيناقتا قو­­ماقتى ورىن بە­رىل­گەن بۇرىن اۋدارىل­ماعان ولەڭ­دەردى قىرعىز جۇرتىنا تانىتىپ وتىرعان كەيىنگى بۋىننىڭ، اسى­رەسە قازىرگى جاس، تالانتتى اقىن­داردىڭ تالپىنىسى جاقسى نى­شان ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

ءىس-شارانىڭ قىرعىزدىڭ ۇلت­تىق ۋنيۆەر­سيتەتىندە ۇيىمداس­تىرىلۋىنا ۇيىتق­ى بولعان وسى وقۋ ورنىنىڭ پرورەكتورى سا­دىك الاحانۋلۋ تيللەباەۆ ءوز كە­زەگىندە اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ شىعارمالارىنىڭ ماڭى­زىنا توقتالىپ، ولار قىرعىز ەلى ءۇشىن اسا قۇندى كوركەم داۋلەت، اسىل قا­­زى­نا ەكەنىن تىلگە تيەك ەتىپ، « ۇلى اقىننىڭ ەڭبەكتەرىن ەكى ەلگە بىر­دەي ورتاق ميراس» دەپ ايت­­ساق جا­راسا­دى» دەپ ءسوزىن تۇ­جى­رىم­دادى.

ودان كەيىن ءسوز العان قىرعىز رەسپۋبليكا­سىنىڭ حالىق اقىنى گۇلسايرا مومۋنوۆا 1944 جىلى جەكە كىتاپ بولىپ شىققان اباي جىرلارى قىرعىز اقىندارىنىڭ بىرنەشە بۋىنى ساباق العان پوەزيا مەكتەبى بولعانىنا توقتالىپ، «اقىن بولعان سوڭ، يشاراسىن جاسايىن» دەپ، قازاق ەلى جانە اباي تۋرالى ولەڭدەرىنەن ءۇزىندى وقىپ بەردى.

كازاگىم، بوورۋم، ءوزۇمسۇڭ،

قارەگيم-كارا كوزۇمسۇڭ.

ەمنە دەسەم جاراشكان،

كۋيۋلۋپ تۇشكون ءسوزۇمسۇڭ،

باۋرۋم دەگەن كەزيڭدەن

بال تامگان تاتتۋ ءسوزۇڭدون،

اك كوڭۇل بارپاڭ كازاگىم،

ايلانىپ كەتەم ءوزۇڭدون!

                * * *

ابايداي ۋلۋ ادام بار،

الا-توودوي كاراان بار.

پەندەنين ويۋ جەتپەگەن،

اسكاسى بييك دابان بار.

چىگىشتا ار بير اكىندىن،

ۋستاتى بولۋپ كالگان بار.

ويگو باي، تەرەڭ ىرلاردىن،

وردوسۋ بولۋپ كالگان بار.

سودان كەيىن گۇلسايرا اپاي قىرعىز انشىلەرىنە قوسىلىپ، اباي­­دىڭ «ايتتىم سالەم، قا­لام­­قاس» ءانىن ناشىنە كەلتىرە ورىنداپ، كوپشىلىكتى شات­تىققا بولەدى. وسىلايشا رەسمي ءىس-شارانىڭ ءوزى اباي ايتقانداي، «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى العان» عاجاپ، اسەرلى ساتكە اينالىپ شىعا كەلدى.

دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشى­لار­­دىڭ اباي شىعارما­شى­لىعى تۋرالى پىكىرلەرىنەن كەيىن «قىر­عىز-قازاق – ءبىر تۋعان» تاقى­رىبى­نىڭ شەڭبەرىندە كەلەلى وي-پىكىر­لەر باستالدى. كىرىسپە ءسوز قازاق­ستاننىڭ قىرعىز رەسپۋبلي­كا­سىنداعى تو­تەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قايرات نۇرپەيىسوۆكە بەرىلدى.

–بۇگىن قازاقستان مەن قىر­عىز­ستان ءۇشىن اتاۋلى كۇن، ياعني 1992 جىلى 15 قازاندا قا­زاق­­ستان رەسپۋبليكاسى مەن قىر­عىز رەس­پۋبليكاسى اراسىندا ديپ­لوما­تيا­­لىق قاتىناس ورنا­عان. 1997 جى­لى 8 ساۋىردە ەكى ەلدىڭ مەملە­كەت باسشىلارى قول قويعان «ماڭ­گى­لىك دوستىق تۋرالى شارت» با­ۋىر­لاس حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن مىزعىماستاي بەكەمدەدى، – دەگەن ق.نۇرپەيىسوۆ القالى جيىننىڭ ماڭىزىنا توقتالدى. دوڭگەلەك ۇس­تەلدىڭ ماقساتى – قازاق پەن قىر­عىز حالقىنىڭ تۋىستىعى مەن دوس­تىعىن نىعايتۋ، ەكى ەل­دىڭ تاتۋ كورشىلىگىن ناسيحاتتاۋ، كەي­بىر سا­لالارداعى ءتۇيىندى ماسە­لەلەر بويىنشا ۇسىنىستار بەرۋ. ەلشى قازاقستاننىڭ تۇڭ­عىش پرەزيدەنتى – ەلباسى ن.نازار­باەۆتىڭ «قازاق پەن قىرعىزدان جاقىن حالىق جوق» دەگەن اتالى ءسوزىن قىرعىز­ستاننىڭ پرەزيدەنتى سوورونباي جەەنبەكوۆ تە بەرىك ۇستانىپ وتىرعانىنا توقتالدى. – XIX عاسىردىڭ ورتاسىندا اعارتۋشى-عالىم شوقان ءۋاليحانوۆ «ما­ناس» ەپوسىن العاش رەت قاعاز بەتى­نە ءتۇ­سىرىپ، ونىڭ عىلىمي تۇر­عىدان زەرت­تەلۋىنە جول اش­قان. جامبىل مەن توقتاعۇل قا­تار شاپقان ءدۇلدۇل اقىن ەدى، شىڭ­عىس ايتماتوۆ مۇح­تار اۋەزوۆتى ۇستاز تۇتتى، ەكىنشى مۇحتار – شا­حا­نوۆ شىڭعىس ايت­ماتوۆپەن اعا-دوس بولدى، مۇنىڭ ءبارى بولا­شاققا ۇلگى. قازاق پەن قىر­عىزدىڭ باس­پاناسى – كيىز ءۇي مەن بوز ءۇي­دىڭ ادامزات مۇراسى رە­تىن­دە يۋنەسكو-نىڭ تىزىمىنە ءبىر اتالىممەن كىرگىزىلۋى ەكى ەلدىڭ تۋىس­تىعىن، رۋحاني جاقىندىعىن الەم­گە ايقىنداپ بەرگەن زور وقيعا. «وسەر ەلدىڭ بالاسى، ءبىرىن ءبىرى با­تىر دەيدى» دەمەكشى،  ەجەلدەن قۇ­دا-قۇداندالى بولعان، ءبىرىن-ءبىرى ىزدەي­تىن باۋىر – قازاق پەن قىرعىز قاي زاماندا دا تاتۋ-ءتاتتى تىرشىلىك ەتە بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىن، – دەپ ءسو­­زىن تۇيىندەدى.

ەلشىدەن كەيىن ءسوز العان قىر­عىز­دىڭ بەلگىلى پۋبليتسيست-قالام­گەرى، «قىرعىزفيلم» كي­نو­­ستۋ­ديا­سىنىڭ باس رەجيسسەرى بايان سارىگۋلوۆ قىرعىز-قازاق ىن­­تى­ماعىن دارىپتەگەن دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ جاتقانىن حابارلادى. وسكەلەڭ تەحنولوگيامەن فيلم ءتۇسىرۋدى مەڭگەرگەن رەجيس­سەر «عى­­لىمدا ءار نارسەنىڭ كودى بار. ادام­نىڭ كودى – ءتىل، ال ەندى قىر­­عىز بەن قازاقتىڭ كودى ءبىر» دەپ، جاقىندا بىشكەكتە بولىپ وتكەن قازاق-قىرعىز اقىن­دارىنىڭ اي­تىسىندا زال­داعى قىرعىز كورەرمەندەرى قا­زاق اقىن­­دارىنىڭ توگىلگەن جىرلا­رىن قازاقتاي ءتۇسىنىپ، دۋ قول شا­­­پا­لاقتاپ قۋاتتاپ وتىرعانىن مى­­سالعا كەلتىردى.

«قىرعىز-قازاق – ءبىر تۋعان» تا­قى­رىبىن­داعى پىكىرلەرىن كسرو-نىڭ حالىق ءارتىسى كايىرگۇل سارت­باەۆا، قىرعىزستاننىڭ حالىق ءار­تىسى، «ماناس» وردەنىنىڭ يە­گەرى داريكا جالگاسىنوۆا، تا­ريح­شى-ساراپشى جۋماگۋل بايديل­دەەۆتەر جال­عاس­تىردى. د.جالگاسىنوۆا سوناۋ 1939 جىلدارى قىرعىز-قازاق ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ كەزەك-كەزە­گىمەن ما­س­كەۋدە بولعان ونكۇندىگىندە باس­تالعان ەكى ەلدىڭ تەاتر سالا­سىن­داعى بايلانىسى بۇگىنگە دەيىن ۇزىلمەي كەلە جاتقانىن سوزىنە ارقاۋ ەتتى. سول جىلدارى قىرعىز وپەرا جانە بالەت تەاترىندا «قىز جىبەك» وپە­راسى ءساتتى قويىلىپ، قىرعىز ەلى­ن وزىنە باۋراپ ال­عان. تاريحشى ج. بايديلدەەۆ ار­حيۆتىك دەرەكتەرگە سۇيەنىپ،1920 جىل­دارداعى قىرعىز-قازاق قارىم-قاتىناسى جونىندە ەكى كىتاپتى قا­تار جازىپ ءبىتىرىپ، تۇساۋكەسەرىن وسىنداي القالى جيىندا وتكىزۋدى جوس­پارلاپ وتىرعانىن جاريالادى. كىتاپتىڭ بىرەۋى قازاق پەن قىر­عىزدان شىققان الاش ارىس­تارىنا ارنالعان.

ءىس-شارانىڭ ءۇشىنشى بولىگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» دەپ اتالعان قازاقستان حال­قىنا جولداۋى، ونىڭ نەگىزگى ماز­مۇنى ەگجەي-تەگجەيلى زاماناۋي­ تسيفرلى تەحنولوگيانىڭ قوس­تاۋىمەن ەلگە تانىستىرىلدى. ءىس-شاراعا كەلگەن قىرعىزستاننىڭ بۇ­قارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىل­دەرى اقپاراتتاردى ىلە-شالا تاراتتى. سونداي-اق وسى ءىس-شاراعا ارنايى شىعارىلعان جولداۋدىڭ قىر­عىز جانە ورىس تىلدەرىندە جا­رىق كورگەن بىرىكتىرىلگەن كىتاپ­شاسى القالى جيىنعا قاتىسۋ­شىلارعا ۇلەستىرىلدى.

 نازاربەك بايجىگىتوۆ