جاۋاپسىزدىق پەن جۇگەنسىزدىكتىڭ جازاسى اۋىر

ەرەجە بۇزۋدىڭ 72 پايىزى ەلدى مەكەندەردە تىركەلگەن

«جىل باستالعالى بەرى ەلىمىزدە 2 600-دەن استام جول-كولىك وقيعاسى تىر­­كەل­­دى. وكىنىشكە قاراي، سالدارىنان 410 ادام باقيلىق بولىپ، 3 500 ازا­­مات ءتۇرلى دەنە جاراقاتىن الدى. ءبى­رىن­­شى توقساننىڭ وزىندە وسىنداي جاع­دايلاردىڭ تىركەلۋى بارشامىزدى ويلان­دىرۋى ءتيىس»، دەيدى ءىىم اكىمشىلىك پولي­تسيا كوميتەتىنىڭ توراعاسى اتىعاي ارىستانوۆ جانتۇرشىگەرلىك تسيفردى سويلەتىپ.

ۋاقىتىندا جۇرگىزۋشى كۋالىگىن «بارماق باستى، كوز قىستى» ارەكەتپەن الدى ما، الدە راسىندا دا ەمتيحاندى تاماشا دەيتىن باعاعا تاپسىردى ما، ول جاعىن كىم ءبىلسىن؟! ايتەۋىر كۋالىكتى الۋدىڭ جولىن تاپقاندار جول ەرەجەسىن ساقتاۋدىڭ ءجونىن تابار ەمەس. تەمىر تۇلپاردى تىزگىندەگەندەردىڭ ءبىر بولىگى جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولاعىندا دا ەرەجە بۇزىپ، ەلدىڭ ەسىن شىعارىپ ءجۇر. قىسقاسى، باۋىرجان مومىش ۇلى ايتقان ء«تارتىپسىز ەل بولمايدى، تارتىپكە باس يگەن قۇل بولمايدى» دەگەن ءسوزدىڭ كولىك جۇرگىزۋشىلەرى ءۇشىن ەشقانداي اسەرى جوق سەكىلدى.

«بيىل جاياۋ جۇرگىنشى جولاعىندا 88 جول-كولىك وقيعاسى تىركەلگەن ەكەن. سونىڭ سالدارىنان 22 ادام كوز جۇمىپ، 69 ازامات جاراقات الدى. جول-كولىك وقيعالارىنىڭ 72 پايىزى ەلدى مەكەندەردە تىركەلگەن»، دەيدى مينيسترلىك وكىلى.

بايقاپ وتىرساق، زاڭعا باعىنباي­تىن­داردىڭ باسىم بولىگى ەلدى مەكەن­دەردە ءجۇر ەكەن. بەينەباقىلاۋ جۇيە­­سى جوق دەگەندى جەلەۋ قىلعان اۋىل­­­داعى اعايىننىڭ زاڭدى بەلدەن باس­قان ارەكەتتەرى قۇزىرلى ورگان قىز­مەتكەرلەرىنىڭ نازارىنان تىس قال­مايتىنىن ستاتيستيكانىڭ ءوزى باي­قاتىپ تۇر. اۋىل كوشەلەرىن شاڭداتىپ جۇرگەن جۇگەنسىز جۇرگىزۋشىلەر وسى ستاتيس­تيكامەن تانىسقاننان كەيىن قورىتىندى شىعارسا، قانە؟!

33 بالا ومىرمەن قوش ايتىستى

كولىكتى بار جىلدامدىعىمەن جۇر­گىزەتىندەر تۋرالى اڭگىمە تيەگى اعىتىلا قالسا، «فورمۋلا-1» باسەكەسىندە جەتى ماۋسىم قارسىلاستارىن شاڭ قاپتىرىپ، الەم چەمپيونى اتانعان ايگىلى نەمىس سپورتشىسى ميحاەل شۋماحەر ەلدىڭ ەسىنە تۇسەدى. قازىر ودان كەم تۇسپەيتىن پيلوتتار لەگى قالىپتاسقانىنا قارا­ماستان، شۋماحەردىڭ اتى اڭىزعا اينالعانى قاشان؟! بۇگىندە قازاقتىڭ دالاسىن دا، قالاسىن دا «فورمۋلا 1»-ءدىڭ ايگىلى پيلوتى بولعان سول شۋماحەردىڭ ەلەسى كەزىپ جۇرگەن سەكىلدى. ولاي دەپ وپىنا استارلاۋىمىزدىڭ دا سەبەبى جوق ەمەس. ايتەۋىر، كۇرە جولدا كولىگىن كۇركىرەتە جۇرگىزەتىندەردىڭ قاتارى سيرەيتىن كۇن بايقالار ەمەس.

دايەكپەن ادىپتەلگەن دەرەكتەرگە زەر سالساق، تىركەلگەن جول-كو­لىك وقيعا­لارىنىڭ ۇشتەن ءبىرى جۇرگىزۋ­شىلەردىڭ جىلدامدىقتى شامادان تىس ارتتىرۋى سالدارىنان بولعان ەكەن. تىركەلگەن 758 جول-كولىك وقيعاسى كەزىندە 139 ادام قازا بولىپ، 1099 جولاۋشى ءتۇرلى دارەجەدەگى جاراقاتپەن اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەن. راسىندا دا بۇل تسيفر جان تۇرشىكتىرەدى. ال اۋىلداردا تۇراتىن «شۋماحەرلەر» 471 مارتە جول-كولىك وقيعالارىنىڭ تىركەلۋىنە سەبەپ بولسا، سالدارىنان 52 ازامات قارا جول ۇستىندە كوز جۇمعان، 606 جولاۋشى جاراقاتتانعان. قالا سىر­تىنداعى تراسسالاردا كولىگىمەن قۇستاي ۇش­قانداردىڭ كەسىرىنەن 287 جول-كولىك وقيعاسى انىق­تالىپ، 87 ادامنىڭ قايتىس بولعانى، 493 ازاماتتىڭ جاراقات العانى بەلگىلى بولىپ وتىر.

«جول-كولىك وقيعالارىنان قازا تاپ­قاندار مەن جارالانعانداردىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر قۇرايدى. ەرەجەنى ساقتاماۋدىڭ سالدارىنان 128 ادام قازا تاپتى. ال 924 جولاۋشى جاراقاتتانىپ، اۋرۋحانا توسەگىنە تاڭىلعان. جالپى جاياۋ جۇرگىنشىلەر دە جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتپاۋى كەرەك. جولداعى قاۋىپسىزدىك جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە دە، جۇرگىزۋشىلەرگە دە بىردەي. وسى ۋاقىت ارالىعىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ كىناسىنەن 88 جول-كولىك وقيعاسى تىركەلسە، وندا 22 ادام قازا تاۋىپ، 69 ادام جاراقات العان.

بالالار جول قوزعالىسىنا قاتىسۋ­شى­لاردىڭ ەڭ وسال ساناتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ۇلكەندەر جاعى ەسكەرسە دەي­مىز. جىل باسىنان بەرى بالالاردىڭ قاتىسۋىمەن 465 جول-كولىك وقيعاسى انىقتالىپ، سالدارىنان 33 بالا مەرت بولسا، 592 ادام جاراقات الدى. تاعى ءبىر قايعىلى وقيعا وسى جىلدىڭ 4 ساۋىرىندە قىزىلوردا وبلىسىندا تىركەلدى. وندا شاعىن اۆتوبۋس دوڭعالاعىنىڭ استىندا قالعان ەكى جاسار بالا قايتىس بولدى»، دەيدى اتىعاي ارىستانوۆ.

اڭداساق، بالالار جۇرگەن جەردە 465 جول-كولىك وقيعاسىنىڭ تىركەلۋى كىمدى دە بولسا ويلاندىرۋى كەرەك. ال سول وقي­عا­لاردىڭ سالدارىنان 33 بالانىڭ باقي­لىق بولۋى جاندى ايازداي قاريتىنى تاعى راس.

178 رەت ەرەجە بۇزعان جۇرگىزۋشى بار

جول قوزعالىسى ەرەجەسىن ۇدايى بۇزاتىن جاۋاپسىز كولىك جۇرگىزۋشىلەرى دە از ەمەس. دەرەكتەرگە سەنسەك، وسى جىل­­­­­دىڭ وزىندە 1،2 ملن-نان اس­تام جول قوز­عالىسى ەرەجەسىن بۇزۋ دەرە­­گى تىر­كەلىپتى. ولاردىڭ باسىم بو­لىگى جو­عا­رىدا ايتقانىمىزداي جىل­دام­دىق­­تى ارتتىرۋمەن «ەرەكشەلەنسە»، بىرقا­تارى جول جيەكتەرىندە ورنالاسقان بەلگىلەر مەن تاڭبالاردى «باي­قاعىسى» كەلمەي ەرەجە بۇزىپ جاتا­دى ەكەن. سونىمەن قاتار 74 مىڭعا جەتە­­قابىل جۇرگىزۋشى كولىك قۇرالدارىن پاي­دا­لانۋ ەرەجەلەرىن بەلدەن باسسا، 56 مىڭ­عا جۋىق كولىك جۇرگىزۋشىسى جولاۋشى­لار مەن جۇكتەردى تاسىمالداۋ كەزىن­دە قا­­تەلىكتەرگە بوي الدىرعان. بۇدان بو­لەك 6،5 مىڭنان استام جاياۋ جۇرگىنشى جول ەرەجەلەرىن بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل ارقالاپتى.

ىشىمدىك ىشسە، رۋلگە جارماساتىن­دار­دىڭ سانى دا از ەمەس ەكەن. ستاتيس­تيكالىق دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ماس كۇيىندە كولىك باسقارعان ازاماتتار­دىڭ سانى 5،7 مىڭعا جەتكەن. ءبىر وكى­نىشتىسى، ىشىمدىك ءىشىپ قۇقىق قور­عاۋ ورگانى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇرى­عىنا تۇسكەندەردىڭ سانى جىل سايىن مىڭداعان ادامدى قۇراسا دا، جۇرتشىلىق ودان قورىتىندى شىعارۋعا ەش اسىعار ەمەس. زاڭ قانشالىقتى قا­تاڭ بولعانىنا قاراماستان، اششى سۋعا اڭسا­رى اۋعانداردىڭ قاراسى ازاي­ماعانى قوعامدىق ماسەلەگە اينالعانى داۋسىز.

ەلىمىزدە جول قوزعالىسىن ينتەللەك­تۋالدىق باقىلاۋ جۇيەسىن بەلسەندى تۇردە دامىتۋ ماسەلەسى كەڭىنەن قولعا الىنىپ كەلەدى. بۇگىنگى كۇنى جولداردا جول قاۋىپسىزدىگى ەرەجەلەرىنىڭ بۇزىلۋىن تىركەيتىن 16،9 مىڭ اۆتوماتتى بەينەكامەرا ورناتىلعان. بەينەتۇزاق قازىرگى كەزگە دەيىن 517 مىڭعا جۋىق زاڭ بۇزۋشىلىقتى تىركەپ، تيىسىنشە، مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە 3،6 ملرد تەڭگە ايىپپۇل وندىرىلگەن.

«مۇنداي جۇيەلەردى ەنگىزۋ جول قوز­عالىسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ جاۋاپ­­كەرشىلىگىن ارتتىرىپ قانا قوي­ماي­دى، سونىمەن قاتار اپات دەڭ­گەيىن تومەندەتۋگە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. پوليتسيا قىز­مەتكەرىنىڭ ءتار­تىپ بۇزۋشىمەن تىكەلەي بايلانىسىن بولدىرمايدى، وسىلايشا سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن دە تومەندەتۋگە تۇرتكى بولىپ وتىر. ماسە­لەن، وتكەن جىلى شىمكەنت قالا­سى بو­يىنشا 1 مىڭعا جۋىق وسىنداي كا­مەرا ورناتىلدى. شىمكەنتتىك جۇرگى­زۋ­شىلەرگە سالىنعان ايىپپۇلدىڭ جالپى سوماسى شامامەن 2،2 ملرد تەڭگەنى قۇرادى»، دەيدى مينيسترلىك وكىلى.

اتىعاي ارىستانوۆ كەلتىرگەن دەرەك­تەردىڭ بىرىندە جارتى جىل ىشىندە جول ەرەجەسىن 178 مارتە بۇزعان كولىك جۇرگى­زۋشىسىنە 4،5 ملن ايىپپۇل سالىن­عانى تۋرالى ايتىلادى. ءبىر ادامنىڭ 178 مارتە ەرەجە بۇزعانى ويلاندىرماي قويمايدى. كولىكتى جۇرگىزگەن مۇنداي جۇرگىزۋشىنىڭ ەرە­جەدەن حابارى بار ما؟ جۇرگىزۋشى كۋا­لىگىن قايدان العان؟ التى ايدا 200-گە جۋىق ەرەجە بۇزعان ازاماتتىڭ كولىك جۇرگىزۋگە قانداي مورالدىق قۇقى بار؟ قا­لاي دەسەك تە مۇنداي ماسەلەگە بەيجاي قا­راۋ­عا بولماس. قىسقاسى، مىڭداعان ادامنىڭ جۇلدىزى ساۋاتسىز ءارى جاۋاپسىز جۇرگىزۋشىلەردىڭ كەسىرىنەن بولاتىن جول-كولىك وقيعالارىنان سونبەسە دەيسىڭ...