ەرسىن ءجۇنىسوۆ: كوروناۆيرۋسقا قارسى ءتيىمدى ءادىس

– قۇرىلعى قالاي جاسالدى، يدەيا قا­لاي پايدا بولدى؟

– بۇل قۇرىلعىنى جاساۋعا ءداستۇرلى لارينگوسكوپ، كامەرا جانە سمارتفون پاي­دا­لانىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەانيماتولوگ دارىگەرلەرى جاس رەزيدەنتتەرمەن اقىلداسا وتىرىپ لارينگوسكوپتىڭ ۇستىنە شتاتيۆ قويدى دا، سمارتفونعا جال­عا­دى. كامەرا قوياتىن ورىن ىستەدى. قولدان جاسالعان قۇرىلعى تۋرا زاۋىتتان شىققانداي بولىپ شىقتى. ارينە بۇل جۇمىس وڭاي بولعان جوق. توعى، كامەراسى بار، ءبارىن لارينگوسكوپقا دۇرىستاپ بەكىتۋ كەرەك. ويتكەنى بۇل – ناۋقاستىڭ اۋزىنان وكپەسىنە دەيىن كىرەتىن قۇرىلعى. لارينگوسكوپتىڭ جەلكەسىنە كامەرانى قويۋ ءۇشىن كولىكتەردە تەرەزەگە جابىستىرىلىپ تۇراتىن ۇيالى تەلەفونعا ارنالعان بەكىتپەنىڭ جارتىسىن قيىپ الدىق. تە­لە­فون مەن كامەرانى ۇيلەستىرۋدىڭ دە وزىندىك قيىندىقتارى بولدى. بىزگە با­رى­نەن دە قيىن تۇسكەنى – كامەرا. مۇن­داي كامەرا گونكونگتا، قىتاي مەن گەر­مانيادا شىعادى. وسى جاڭالىقتى ەستىگەن سەمەيدەگى Nur Otan پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى، ارىپتەستەرىم 3 كامەرانى تاۋىپ، بىزگە سىيعا تارتتى. نەگىزى زاۋىتتان شىعارىلعان، دايىن تۇرعان بەينەلارينگوسكوپتار شۆەيتساريا مەن گەرمانيادا بار. ونىڭ باعاسى 1،5 ملن تەڭگەدەن 8 ملن تەڭگەگە دەيىن بارادى. بۇل قۇرىلعىنى قازىرگى جاعدايدا ساتىپ الۋ، جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان عالىمدار وسىنداي قادامعا باردى. ال باعاسى – بارلىق قوسالقى زاتتارىمەن قوسقاندا 12 مىڭ تەڭگە عانا. بۇل – مەملەكەتتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنەتىن قاراجاتىنا دا ۇلكەن ۇنەم، ياعني ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمدى ءارى مەديتسينالىق كومەكتىڭ ساپاسىنا اسەر ەتەدى.

– بۇل قۇرىلعىنى كوروناۆيرۋس ين­فەك­تسياسىنا قارسى قولدانىپ كوردى­ڭىز­دەر مە؟

– ءبىر كامەرا دايىن تۇر. كەز كەلگەن ۋاقىتتا قولدانۋعا بولادى. بىراق ازىر­گە قولدانعان جوقپىز. ويتكەنى بىزدە قۇرىلعىنى قاتتى قاجەت ەتەتىن رەاني­ماتسيالىق جاعداي جوق. بولماي-اق قويسىن. قۇداي بەتىن اۋلاق قىلسىن. جالپى، بۇل قۇرىلعىنى تەك كوروناۆي­رۋس ەمەس، باسقا دا اۋرۋلارعا قول­دا­نۋعا بولادى. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەاني­ما­تولوگيا كافەدراسىنىڭ اسسيستەنتى داۋلەت توكەنوۆ جاس دارىگەرلەرمەن بىرگە قۇرىل­عىنى بىرنەشە اۋرۋعا قولدانىپ كورىپ، ناتيجەسى ءساتتى بولعانىنا كوز جەتكىزدى. سودان كەيىن كوپشىلىككە جاريا ەتىپ، قۇرىلعىنى زاڭدى تۇردە تىر­كەتۋ ءۇشىن حالىقارالىق پاتەنت ۇيى­مىنا جىبەرىلدى. قازىر قۇرىلعىعا قىزى­عۋ­شىلىق تانىتقان ادام از ەمەس. ەگەر باسقا وڭىرلەردەگى ارىپتەستەرىمىزدەن سۇرا­نىس بولسا، لارينگوسكوپتارىن اكەل­سە، كامەرانى تەگىن ورناتىپ بەرۋگە دايىنبىز. بىزدە ونى قوياتىن ينجەنەرلەر مەن مەديتسينالىق تەحنيكتەر بار. بۇل – ۇجىمدىق ەڭبەك. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى عالىمداردىڭ ەڭبەگىن قۇپتاپ، «وتە جاقسى شەشىم» دەپ جوعارى باعا بەردى.

– قۇرىلعىدان بولەك بىرنەشە با­عىت­تا ادىستەمەلىك نۇسقاۋ ازىرلەگەن ەكەن­سىزدەر...

– حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەت بول­عان­دىق­تان كوپتەگەن شەتەلدىڭ وقۋ ورىندارىمەن سەرىكتەسپىز. الەمنىڭ الدىڭعى قا­تار­­لى ەلدەرىنىڭ (اقش، قىتاي، يزرايل، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا، يتاليا، تۇركيا) عالىمدارىمەن تىعىز بايلانىس بار. جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىنان بەرى الەمدەگى احۋالدى، كوروناۆيرۋس­تى ەمدەۋ بارىسىنداعى جەتىستىكتەردى، قولدانىلعان وزىق تەحنولوگيالاردى ءجىتى باقىلاپ وتىرمىز. اسىرەسە ۋحان قالاسى، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا مەن يزرايل ەلدەرىندەگى ەمدەۋ شارالارىن مۇقيات زەردەلەدىك. مينيسترلىك بىزگە تالداۋ بو­يىنشا تاپسىرما بەرگەننەن كەيىن الەمدىك كلينيكالىق حاتتامالاردى، قازاقستاندا شىققان حاتتامالاردى قاراستىرا وتىرىپ، ىندەتپەن كۇرەستىڭ ءتيىمدى جولدارىن ىزدەستىرۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەتتە تالداۋ توبى قۇرىلدى. ءبىر جارىم اي بۇرىن عىلىمي كەڭەستە اناليتيكالىق توپتىڭ جۇمىسى نەگىزىندە 12 باعىتتا ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىق شىعارۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى. وسى باعىتتار بويىنشا وقۋ ورنىنداعى 46 كافەدرا 12 توپقا ءبولىندى دە، عالىم­دار­دان كوماندالار جاساقتالدى. ەپي­دە­ميالىق وشاقتاردى زارارسىزداندىرۋ، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ، رەانيماتسيالىق-ينتەن­سيۆ­تىك تەراپيانى جۇزەگە اسىرۋ، اۋرۋ­حا­نالار ىشىندەگى ينفەكتسيالىق-ەپيدە­مي­يالىق باقىلاۋدى جۇرگىزۋ، جۇكتى ايەلدەردى ەمدەۋ، تسيفرلى تەحنولوگيالاردى قولدانۋ سەكىلدى باعىتتار بويىنشا تاجىريبەلىك دارىگەرلەرگە ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىق ازىرلەندى. ونى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە دايارلاپ، تەگىن تاراتىپ جاتىرمىز. ادىستەمەلىك نۇسقاۋ دۇنيە جۇزىندەگى قولدانىلعان ادىستەردىڭ جيىنتىعى جانە عالىم كلي­نيتسيس­تەردىڭ، باسقا دا اۋرۋلاردى ەمدەۋ دياگنوستيكاسىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنا سۇيەنە وتىرىپ دايىندالدى.

– قازىر وڭىردە دە قىتايدان تارا­عان ىندەتتى جۇقتىرعان ناۋقاستار بار. ءبىرازى جازىلىپ شىقتى، ولار­عا سىزدەر ازىرلەگەن ادىستەمەلىك نۇس­قاۋ­لىق­تاردىڭ كومەگى ءتيدى مە؟

– ارينە، پايداسى بولدى. جاقىندا سەمەيدەگى كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىن جۇق­تىرعان 1956 جىلعى ناۋقاستىڭ جاع­­دايى اۋىرلاپ، دەمالا الماي، قان قى­سىمى كوتەرىلىپ، ەسىنەن تانىپ قالا جاز­دادى. سول كەزدە وكپەسىنە جاساندى جەلدەتۋ اپپاراتى قويىلدى. وعان ەم تاعايىنداۋعا ءبىزدىڭ عالىم دارىگەر­لەر­مەن قوسا قالانىڭ، وبلىستىڭ بىلىكتى دارىگەرلەرى دە اتسالىس­تى. ناتيجەسىندە ادىستەمەلىك نۇسقاۋدا كورسەتىلگەن ەمدى قولدانىپ، ناۋقاستى وتە اۋىر جاعدايدان قالىپتى جاعدايعا تۇسىردىك.

– كوروناۆيرۋسقا شالدىققان ناۋ­قاسقا قولدانعان، وڭ ناتيجە بەرگەن ادىس­تەرىڭىز قانداي؟ بۇل الەمدىك تاجىري­بەدەن الىندى ما، الدە وزدەرىڭىز ويلاپ تاپقان ءادىس پە؟

– سۋرفاكتانت دەگەن ءدارى بار. وكپە­دە دەمالعان كەزدە اۋادان بارعان وتتە­گى­نى قانىقتىراتىن الۆەوللا دەگەن جۇقا مەمبرانا بولادى. ۆيرۋس سول مەمبرا­نانى بۇزادى. سۋرفاكتانت –سونى قورعايتىن فەرمەنت. ونىڭ دارىلىك ءتۇرى بار. ءبىز كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعان ناۋقاسقا سونى پايدالاندىق. الەمدە مۇنى ەشكىم پايدالانعان جوق، ويتكەنى الەمدىك عىلىمي باسپالاردى، پاتەنتتىك بيۋرولاردى تولىق زەرتتەپ، قاراپ وتىرامىز. سوڭعى رەت يزرايل پروفەسسورلارىمەن تەلەكوپىر بارىسىندا: «سىزدەر سۋرفاكتانتتى قولداندىڭىزدار ما؟» دەپ سۇراعانىمىزدا: «جوق، قولدانعان جوقپىز. ويلانىپ وتىرمىز. قولدانۋ كەرەك سەكىلدى» دەدى. ال بۇل ۋاقىتتا ءبىز قول­دانىپ، ودان وڭ ناتيجە العان بولاتىنبىز.

– سۋرفاكتانتتى الگىندە ءوزىڭىز ايت­قان اۋىر جاعدايدا بولعان سەمەيلىك ناۋ­قاستى ەمدەۋگە قولداندىڭىزدار عوي.

 – ءبىزدىڭ مەديتسينالىق شتابتا رەاني­ما­تسيالىق كوماندا بار. سول جەردە اقىل­داس­تىق. اقىلداسا كەلە «وسى ءدارى وسىعان ۇقساس جاعدايلاردا قولدانىلادى، وسىنى بايقاپ كورسەك قايتەدى» دەپ سۋرفاكتانتتى پايدالاندىق. ۆيتاميندەردى دە، يممۋنيتەتتى كوتەرەتىن يممۋنوگلوبۋللين سياقتى پەنتوگلابين دەگەن پرەپاراتتى دا قولداندىق.

ورايى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، ءبىز­دىڭ عالىمدار عىلىمي-زەرتتەۋلەرمەن دە شۇعىلدانىپ جاتىر. جاقىندا اقش پرەزيدەنتى د.ترامپ كوروناۆيرۋستى زەرتتەيتىن عالىمدارعا 5 ملرد دول­لار­عا گرانت جاريالادى. وسى گرانتقا ەلى­مىز­دىڭ اتىنان تۇركيا، قىرعىزستان مەم­­لەكەتتەرىمەن بىرگە ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسي­تەت قاتىسقالى جاتىر. حالىقارالىق دەڭ­گەي­دە­گى عالىمدار بولسا، گرانتتى ۇتىپ الۋ مۇمكىندىگى جوعارى.

اڭگىمەلەسكەن

 ازامات قاسىم،

«Egemen Qazaqstan»

سەمەي