قازاق مەديتسيناسىنىڭ الىبى

الماتىدا س.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 80 جىلدىعى اياسىندا قر ۇعا اكادەميگى، ددۇ-نىڭ كەڭەسشىسى، لەون بەرنارد اتىنداعى ددۇ-نىڭ جوعارى ماراپاتىنىڭ جانە قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق تاعامتانۋ جانە پروفيلاكتيكالىق مەديتسينا اكادەميالارىنىڭ پرەزيدەنتى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان “تاعامتانۋ جانە دەنساۋلىق” اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ءوتتى. كونفەرەنتسيا جۇمىسىنا اقش، رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان، ەفيوپيا جانە تاعى باسقا 20-دان استام ەلدىڭ دەلەگاتى، حالىقارالىق مەديتسينا سالاسىنداعى قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرى، سونىمەن قاتار قالا اكىمى احمەتجان ەسىموۆ قاتىستى. جيىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە تاعامتانۋ سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلانىپ، سونداي-اق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ تاعامتانۋدى حالىقارالىق دەڭگەيدە دامىتۋداعى ءرولى مەن بۇل سالاداعى عالىمنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى جايلى كەڭىنەن ءسوز بولدى. كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلار جيىندى س.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە ء“ومىر وزەگى” ەسكەرتكىشىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋ راسىمىنەن باستادى. ودان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كونگرەسس حولداعى القالى جيىنىندا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ مەرەيتوي يەسىنە قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى. “قۇرمەتتى تورەگەلدى شارمان ۇلى! ءسىز ەڭبەك جولىڭىزدى اۋىل دارىگەرى بولىپ باستاپ، ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترىنە دەيىنگى قىزمەتتەردىڭ ءبارىن دە ابىرويمەن اتقارىپ، جۇرتشىلىقتىڭ شىنايى العىسى مەن قۇرمەتىنە بولەنىپ كەلە جاتقان ازاماتسىز. قاي ىستە دە ءوزىڭىزدى ءبىلىمدى مامان، دارىندى ۇيىمداس­تىرۋ­شى، قاشاندا ەل مۇددەسىن باستى مىندەت ساناي­تىن، جان-جۇرەگىڭىز تازا تۇلعا رەتىندە تانىتا ءبىلدىڭىز. عىلىم جولىنداعى قىزمەتىڭىز­دىڭ دە وتە جەمىستى ەكەنىنە سۇيسىنەمىز. عىلىم دوك­تورى، پروفەسسور، مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ رەك­تورى، كسرو مەديتسينا عىلىمي اكادەمياسى­نىڭ اكادەميگى بولا ءجۇرىپ، بىرنەشە جۇزدەگەن عىلىمي ەڭبەكتەر جازدىڭىز. الەمدىك مەديتسي­نا­لىق عىلىم سالاسىنا قوسقان ۇلەسىڭىز ددۇ-نىڭ لەون بەرنارد اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىعىمەن اتالىپ ءوتىلدى. كەيىنگى جاس­تارىمىز ءاردايىم وزىڭىزدەي ابزال اعالاردىڭ جولىن ۇستاپ، ونەگەسىن ۇلگى تۇتىپ وسسە ەكەن دەيمىن. امان بولىڭىز، توكە! زور دەنساۋلىق، ۇزاق عۇمىر، باياندى باقىت تىلەيمىن” دەلىنگەن حاتتا. ءوز تاراپىنان دا قالا اكىمى عالىمدى مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىنە توقتالا كەلە، سەكسەن جىلدىق عۇمىرىنىڭ جارتى عاسىرداي ۋاقىتىن عىلىمعا، ونىڭ ىشىندە وتاندىق مەديتسينا سالاسىن دامىتۋعا ارناپ، ءوز قولتاڭباسىن قالدىرعانىن، ءتۇرلى باسشىلىق قىزمەتتەردە ءجۇرىپ، حالىق دەنساۋلىعىن نىعايتۋ مەن جاقسارتۋعا سىڭىرگەن وراسان زور ەڭبەگى قازاقستان مەديتسيناسى تاريحىندا ماڭگى قالاتىنىن اتاپ ءوتتى. قالاي دەسەك تە ت.شارمانوۆتىڭ ەسىمى قازاق­ستان مەديتسيناسىمەن تىعىز بايلانىستى. باسقاسىن ايتپاعاندا، ونىڭ بىلىكتى ۇيىمداس­تىرۋشى رەتىندە 1978 جىلى الماتىدا 146 مەملەكەت دەلەگاتسياسىنىڭ قاتىسۋىمەن ادام­زات دەنساۋلىعىنىڭ حح عاسىرداعى ۇلى حارتياسى اتانعان قۇجاتتى قابىلداعان ددۇ-نىڭ حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىن ءوز دارەجە­سىندە وتكىزۋى، 1988 جىلدان ءوزى نەگىزىن قالاعان تاعامتانۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن بۇگىندە حالىقارالىق دارەجەدەگى ايماقتىق ۇلتتىق اكادەمياعا اينالدىرۋى، ۇكىمەت الدىنا ازىق-ت ۇلىكتە تەمىر، يودتىڭ جەتىسپەۋىن جويۋ ءۇشىن ۇندى ميكروەلەمەنتتەرمەن بايىتۋ تۋرالى ۇسى­نىستار قويىپ، سول جونىندە ەلباسىنا ارنايى كىرىپ، سونىڭ نەگىزىندە پرەزيدەنت ۇكىمەتكە تا­ماق­تانۋدىڭ مەملەكەتتىك ساياساتى جونىندە دوكت­رينا جاساۋدى تاپسىرۋى ءوز الدىنا ءبىر توبە. ت.شارمانوۆتىڭ ۇستازدىق قىزمەتىن دە ۇمىتۋعا بولمايدى. ونىڭ جەتەكشىلىك ەتۋىمەن 42 دوكتورلىق، 170 كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعالدى، 350 باسىلىمنىڭ اۆتورى، ونىڭ ىشىندە 25 مونوگرافيا، 37 ونەرتابىسى بار. قازىر دە ۇستازدىقتان قول ۇزگەن جوق. جيىندا الىس جاقىن شەتەلدەن كەلگەن قو­ناق­­تاردىڭ عالىمنىڭ ەڭبەگىنە جوعارى باعا بەرۋى وتاندىق مەديتسينانىڭ دا مەرەيىن ۇستەم ەتسە كەرەك. قىرعىز رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ءومىرباي نۇر­بەكوۆ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مەملە­كەت­ارالىق بايلانىس ءىسى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى الەك­ساندر زۋەۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعى­نىڭ توراعاسى نۇرلان ورازالين ءسوز سويلەپ، مەرەيتوي يەسىنىڭ جان-جاقتى ەڭبەگىنە توقتالىپ ءوتتى. جيىن بارىسىندا ت.شارمانوۆ س. اسفەن­دياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىك مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ “قۇرمەتتى پروفەسسورى” اتانسا، سونىمەن قاتار مۇنداي اتاق اقش-تان كەلگەن بۇكىلوداقتىق بۇۇ ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ پرورەكتورى، ماسساچۋسەت تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى، تاعامتانۋ بويىنشا حالىقارالىق قوردىڭ پرەزيدەنتى نەۆين سكريمشوۋعا دا بەرىلدى. كونفەرەنتسيا اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا دۇركىرەپ وتكەن مەرەكەلىك شارامەن جالعاستى. وندا “ت.ش.شارمانوۆ – عالىم، ازامات، پاتريوت” اتتى دەرەكتى فيلم كورسەتىلىپ، ەلىمىزدىڭ ونەر مايتالماندارى ونەر كورسەتتى. گۇلزەينەپ سادىرقىزى.