• 29 قازان، 2010

پوەزيا حانشايىمى

اتىراۋدا قازاقتىڭ اياۋلى اقىنى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ شىعارماشىلىق كەشى اقىن قىزداردىڭ رەسپۋبليكالىق مۇشايراسىمەن جالعاستى اقىنىن ىزدەگەن ەل باقىتتى. حالقىمىزدا “اكىمى اقىنىن ىزدەگەن ەل باقىتتى” دەگەن ءتامسىل بار. اتىراۋ وبلىسىنىڭ باسشىلارى قازاقتىڭ اياۋلى اقىنى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى فاريزا وڭعارسىنوۆانى تۋعان جەرىنە ارنايى شاقىرىپ، شىعارماشىلىق كەشىن وتكىزۋگە ۇيىتقى بولدى. ءار كەز “و، تۋعان جەر، كەڭپەيىل، قۇشاعىڭ كەڭ، ساعان كوڭىل بۇلقىنار كۇش-اعىنمەن. ساعىنىشىمدى قانات قىپ ساعان قاراي، بالاپانداي تالپىنىپ ۇشامىن مەن” دەپ التىن بەسىگىنە ەرەكشە اڭسارمەن كەلۋگە اسىعاتىن اقىندى الدىمەن وبلىس اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆ قابىلداپ، “قازاقتىڭ ءار پەرزەنتى ءسىزدىڭ جىرلارىڭىزبەن قاناتتانادى. رۋحاني ءنار الىپ، انانى قادىرلەۋدىڭ، تۋعان جەردى قاستەرلەي ءبىلۋدىڭ ۇلاعاتىن ۇعىنادى” دەپ شىعارماشىلىق تابىس تىلەدى. وسىدان كەيىن وبلىستىق اكىمدىكتە وتكەن باسقوسۋدا دراماتۋرگ-جازۋشى راحىمجان وتارباەۆ فاريزا اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ تالداعان بايانداما جاسادى.

– فاريزا اپا ءاپ دەگەندە ادەبيەتكە ءوز داۋىسىمەن، دارا ءبىلىم-بولمىسىمەن كەلگەن. كەڭ ارنادا كوسىلگەن اساۋ تولقىنداي الاساپىران كوڭىل-كۇي، بۋىرقانعان سەزىم، ەشكىمنىڭ ىعىنا جىعىلماس مىنەز، بارىڭدى باپتايتىن، جوعىڭدى تاپتايتىن مىناۋ، بەيداۋا تىرشىلىككە دەگەن سونى كوزقاراس – ءبارى-ءبارى باس قوسقان ۇلى ونەردىڭ باستاۋىنا اينالدى. وڭعارسىنوۆانىڭ پوەزياسى كوبىنە ءبىرىنشى جاقتان “مەن” دەپ باستالادى دا، ادامنىڭ الۋان مۇڭى مەن شەرى قوزعالادى. ولەڭدەرىندەگى “مەنىندە” قارا باستىڭ قامى ەمەس، بارشا الەۋمەتتىڭ الاشقا ايتارى جاتىر. اقىن ارقالاعان جۇك قاشان جەڭىل بولىپ ەدى؟ سول پارىزدى سەزىنگەننەن عانا ازاماتتىق اۋەز، ارقالى جىر دۇنيەگە كەلەدى. كەشەگى كەڭەس ءداۋىرى كەزىندە اقىن پوەزياسىن وقىپ وتىرىپ، تسەنزۋرادان قايمىقپاي قالىڭ ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداعانىنا ءتانتى بولاسىز. سول تۇستا جەر تەپكىلەپ اعاتىن اساۋ بۇلاق نە دەيدى؟ “اساۋ عاسىر ءىرىنى ۇگىپ دەمىڭ، بارا جاتسام سونەدى ۇمىتتەرىم. مەن تىلەيمىن كۇڭكىل مەن ۇساقتىقتان، ساقتاعاي دەپ دالامنىڭ جىگىتتەرىن”، –دەي كەلە راحىمجان وتارباەۆ ودان ارگى ويىن بىلايشا ادىپتەدى: – ءسىزدىڭ جاراتىلىسىڭىز، ءدۇنيەنى قابىلداۋىڭىز ەرەكشە بولەك. سول بولەكتىكتەن دە شىعار، جالقىنى جالپىنىڭ تۇسىنبەي جاتاتىنى. ءباز بىرەۋلەر “اپامىزدىڭ مىنەزى قيىن، جاقىن كەلسەڭ ورتەيدى، الىس كەتسەڭ توڭاسىڭ” دەيدى. مەن ايتار ەدىم، ءسال-ءپال سالقىندىق اپامىزدىڭ سىرتقى قورعانىش قاباتى عانا. ال جانىنا ەنسەڭ، جۇرەگىنە بويلاساڭ، ودان –جۇمساق، ودان – مەيىرىمدى ادامدى تابا الاسىڭ با دەپ؟..

فاريزا اقىننىڭ جىرلارى جانام دەيتىن جۇرەكتەرگە وت بەرەدى. ەردىڭ نامىسىن قامشىلايدى. اداسقانعا باعىت-باعدار سىلتەيدى. اقىن جۇرەگىنىڭ مەيىرىمى ەشكىمدى بولە-جارمايدى، ەشكىمدى الالامايدى. جان-جاعىنا شۋاعىن مولىنان شاشىپ، قازاقتىڭ ەلىم دەيتىن ۇل-قىزىنىڭ ماڭدايىنان سيپايدى. اقىن جۇرەگىنىڭ مەيىرىمى اسىرەسە، تۋعان جەرىنە ارنالعان ساعىنىشقا تولى جىرلارىنان انىق بايقالادى. اقىننىڭ جىرىن ءبارى وقيدى. ونىڭ كەستەلى ورامالداي ادەمى ءورىلگەن، كوركەمدىك شەبەر تىلمەن جازىلعان پوەزياسى جانىڭدى باۋرايدى، جۇرەگىڭدى ەلىتەدى. ءبىر ولەڭىنەن كەيىن ءبىر ولەڭىن وقي بەرگىڭ-اق كەلەدى. سەبەبى، فاريزا اپا جاي عانا وقي سالاتىن ولەڭ جازبايدى. جۇرەكتە عانا جاتتالاتىن، ءشولىڭدى قاندىراتىن كاۋسار جىرلارى اقىندى پوەزيا پاديشاسىنا اينالدىردى. ءار ولەڭىندەگى اقىن ءۇنى ماگنيتتەي تارتاتىن تىلسىم ءبىر كۇش سەكىلدى. ءايتپەسە، قازاقتىڭ اقيىق قىران-اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆ “فاريزا، فاريزا جان، فاريزا قىز” دەپ مۇڭ شاعار ما ەدى؟! بۇل –دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەس اقيقات. اق شاعالا اقىن قۇربىسى اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا “فاريزانىڭ شىعارماشىلىعىن تەرەڭ تۇسىنۋگە ەرەكشە ءبىر تالعام كەرەك” دەدى اقىننىڭ ماحامبەت وتەمىسوۆ اتىنداعى دراما تەاترىندا وتكەن “پوەزيا پاديشاسى” اتتى شىعارماشىلىق كەشىندە. وسى كەشتە اقىننىڭ ءوزى شەشىلە سىر تارقاتتى. تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشى ءار سوزىنەن، ورىندى ءازىلىنەن بايقالىپ تۇردى. پوەزيا حانشايىمى تۋعان توپىراقتى، ال جۇرتشىلىق اياۋلى اقىنىن ساعىنىپ قالىپتى. سول ساعىنىشتىڭ كۋاسىندەي، فاريزا اقىننىڭ قۇشاعى شوق-شوق القىزىل گۇلدەرگە تولدى. ءتىپتى، اقىن جىرىن سۇيەتىن جۇرتشىلىق گۇل ۇسىنۋ ءۇشىن كەزەككە تۇردى. كەش باستالار الدىندا تەاتر فويەسىندە اقىننىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كورمە ۇيىمداستىرىلدى. وندا اقىننىڭ ءار كەزەڭدە جارىق كورگەن كىتاپتارى، تۇتىنعان زاتتارى قويىلدى. ولەڭدەرىنىڭ قالاممەن جازىلعان تۇپنۇسقالارى كەزدەستى. شىعارماشىلىق كەشتە پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى قۋانىش سۇلتانوۆ اقىننىڭ ادامي بولمىسىنا كەڭىرەك توقتالدى. فاريزا اقىننىڭ “قىز عۇمىر” شىعارماسىنىڭ كەيىپكەرى، قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ءشامشا بەركىمباەۆا وتكەننەن سىر تارتا اڭگىمەلەدى. ولەڭ، مەن سەنى ايالاپ وتەم! اقىن قىزداردىڭ رەسپۋبليكالىق جىر ءمۇشايراسى ءدال وسىلاي اتالعان ەكەن. مۇشايراعا ءار ءوڭىردەن 11 اقىن قاتىسىپ، الدىمەن فاريزا اقىنعا ارنالعان ولەڭدەرىمەن سىر ءبولىستى. راس، كەيبىرى مۇڭ شاققانداي دا كورىنگەن. الايدا، ورىندى مۇڭدى تۇسىنە ءبىلۋ دە كەرەك قوي. ارينە، پوەزيا تەك مۇڭنان قۇرالمايدى دەسەك تە، ءار ءوڭىردىڭ پروبلەماسى، تولعاۋى توقسان تىرشىلىكتىڭ كەيبىر تۇيتكىلدەرى ويلى ولەڭ شۋماقتارىندا ءورىلىپ جاتسا، ايىپ پا؟ جىر-دەستە الابىندا فاريزا اقىننىڭ “ولەڭ، مەن سەنى ايالاپ وتەم” دەيتىنىندەي، كەلەشەكتە ءوزىندىك ءۇنىمەن جارقىراپ كورىنەتىن جاس اقىن قىزداردىڭ جاڭا ءبىر شوعىرى قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىنا كوز جەتتى. ماسەلەن، ءمۇشايرانىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىندە پوەزيا حانشايىمىنا جىر ارناۋمەن باستالدى. “زامانداعى زار مۇڭعا، قارماناتىن قارۋ كۇي. الاتاۋداي الدىمدا، اپپاق شاشتى ارۋ تۇر” دەپ باستاعان سىر ءوڭىرىنىڭ جاس تالانتى نازگۇل بەردىقوجا اقىنعا ارنالعان جىرىندا “كوپىرمەسىز كوبىك ءتىل، جات بولعاسىن بويىڭا. ولەڭ-پاتشا كەلىپ تۇر، ءوز قىزىنىڭ تويىنا” دەپ ءتۇيىن جاسادى. وزگەلەرى دە تەكەمەتكە ويۋ ويعانداي كەستەلى جىر شۋماقتارىمەن جينالعانداردى ءبىر سەرپىلتتى. اسىرەسە، استانالىق اقىن نۇرگۇل وقاشەۆانىڭ “سىرلاسۋى” مەن جەرگىلىكتى جىر جۇيرىگى باقىتگۇل باباشتىڭ “اڭسارى” جۇرتشىلىقتىڭ ىستىق ءىلتيپاتىنا بولەندى. كوكشە جەرىنىڭ ارۋى ايگەرىم نۇرماعامبەتوۆانىڭ دا، اقتوبەلىك گۇلجاينار قالدينانىڭ دا جىرلارىنان ايتار وي، باعدارلى باعىت بايقالادى. “جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا” دەگەندەي، ءمۇشايرانىڭ ەكىنشى بولىمىندە اقىن قىزدارعا تاقىرىپقا بايلانىستى جىر شۋماقتارىن كەستەلەۋگە ءۇش مينوتتىك ۋاقىت بەرىلدى. ەشقايسىسىنىڭ دا قالىس قالعىسى جوق. جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسىنان قىزىلوردالىق نازگۇل بەردىقوجانىڭ “اقىن جانە ەي، نارىن” تاقىرىبىنداعى شۋماقتارى وتە ءساتتى باعالانعانىن اڭعاردىق. وقىپ كورەلىك. “شارتاراپ توككەن كەزدە شۇعىلاسىن، توتىداي تۇرلەنەسىڭ، قۇبىلاسىڭ. ەي، نارىن توپىراعىڭا ويۋ سالىپ، قۇدايىم قولدان قۇيعان قۇمىراسىڭ. ال، ءسىز شە... ىزدەپ ءجۇرىپ ىزگى ارمانىن، قىزىسىز قۇلاتپاعان قۇزدان جانىن. قىردان جاڭا ج ۇلىنىپ قۇرمەتپەنەن، قۇمىراعا سالىنعان قىزعالداعىڭ” دەيدى نازگۇل. ونىڭ بۇل شۋماقتارىن اقىن وڭايگۇل تۇرجانوۆا باستاعان قازىلار القاسى ورىندى، ءارى ءادىل باعالادى. قاي بايگەنىڭ دە مارەسىن ءبىرىنشى بوپ قياتىندار بار. مۇنايلى وڭىردە پوەزيا پاديشاسىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان اقىن قىزداردىڭ رەسپۋبليكالىق ءمۇشايراسىندا باس جۇلدە سىر سۇلەيلەرىنىڭ سارقىتىنداي جاڭا قاناتتانىپ كەلە جاتقان جاس تالانت نازگۇل بەردىقوجاعا بەرىلدى. ال ءبىرىنشى جۇلدەنى ەلوردانىڭ ەڭسەلەنۋىنە جاۋقازىن جىرلارىمەن ۇلەس قوسۋدى مۇرات تۇتقان نۇرگۇل وقاشەۆا يەلەندى. بۇدان كەيىنگى جۇلدەنى جايىق جاعاسىن سىرعا تولى جىرلارىمەن كومكەرمەككە ۇمتىلعان باقىتگۇل باباش ەنشىلەدى. ءۇشىنشى ءجۇلدەگە قوس قۇربى –اقتوبەلىك گۇلجاينار قالدينا مەن جەرگىلىكتى سىيلىگۇل ناۋرىزبەكوۆا لايىق دەپ تابىلدى. ءمۇشايراعا قاتىسقان وزگە اقىن قىزداردىڭ تالابى ىنتالاندىرۋ سىيلىعىمەن اتالىپ ءوتتى. وسىلايشا، پوەزيا حانشايىمى مەن ونەرسۇيەر قاۋىم ءبىر-بىرىمەن ساعىنىسا قاۋىشتى. جۇرەك تەربەگەن سول قاۋىشۋ اقىن جىرىنا شولىركەگەن جۇرتشىلىققا مول رۋحاني ازىق سىيلادى. ءومىر جولىندا ولەڭدى ايالاۋدان ءبىر تانباعان پوەزيا پاديشاسى ءوزىن ساعىنعان، اسقاق رۋحتى جىرلارىمەن مەيىر قاندىرعان جۇرتشىلىقتىڭ سول ءسات ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ تۇردى. جولداسبەك شوپەعۇل. اتىراۋ وبلىسى. _______________ سۋرەتتەردە: اقىن مەن اكىم; ءۇش قۇربى: پوەزيا حانشايىمى مەن جاس تالانت. سۋرەتتەردى تۇسىرگەن ەرلان التىباەۆ.