جەكەشەلەندىرۋ جالعاسادى، تالاپ كۇشەيەدى

مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ ۇلەسى

ە.جاماۋباەۆتىڭ ايتۋىنشا، جەكە­شە­لەن­دىرۋدىڭ 2021-2025 جىلدارعا ار­نال­عان كەشەندى جوسپارى مەملەكەتتىك مەن­شىكتەگى جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەك­تور­داعى 675 نىساندى قامتيدى. ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق مەنشىكتىڭ 7، كوم­مۋنالدىق مەنشىكتىڭ 250، ۇلتتىق حول­دينگتەر مەن كومپانيالاردىڭ 262، الەۋ­مەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپورا­تسيا­لار­دىڭ 156 نىسانى بار.

بۇگىندە جوعارىدا ايتىلعان 675 نىساننان سوماسى 141،7 ملرد تەڭگە بو­لاتىن 253 نىسان باسەكەلەس ورتاعا بە­رىلدى; 60-ى قايتا ۇيىمداستىرۋعا جانە تارا­تۋعا جىبەرىلدى; 146-سى ساۋدا-ساتتىق­تا بولسا; 216 نىسان ساتۋ الدىنداعى دايىندىقتا تۇر. «كەشەندى جوسپارداعى ساتۋ، قايتا ۇيىمداستىرۋ جانە تاراتۋ بويىنشا ۇدەرىستەردىڭ ورىندالۋى 46%-دى قۇرايدى. ال كەشەندى جوسپار نىساندارىن ساۋدا-ساتتىققا شىعارۋ كور­سەتكىشى 68%-دى قۇراپ وتىر»، دەدى مينيستر.

ونىڭ ايتۋىنشا، كەشەندى جوسپاردى ۋاقتىلى جانە تيىسىنشە ورىنداۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك م ۇلىك ءتىزىلىمىنىڭ ۆەب-پورتالىندا ءاربىر نىساندى ساتۋعا شىعارۋ بويىنشا ءىس-شارالاردى وتكىزۋ مەرزىمدەرى كورسەتىلگەن جول كارتالارى ور­نا­لاستىرىلدى. جول كارتالارى اشىق جانە تانىسۋعا قولجەتىمدى. جىل سوڭىنا دەيىن كەشەندى جوسپار نىساندارىنىڭ 80%-نا دەيىن ساۋدا-ساتتىققا شىعارىلۋعا ءتيىس. وسىعان وراي قارجى مي­نيسترلىگى ساتۋ جول كارتالارى بويىن­شا ءىس-شارالاردىڭ ورىندالۋىنا تۇراقتى مو­نيتورينگ جۇرگىزۋدە.

«بيىلعى قىركۇيەكتە جانە قاراشادا بۇل ماسەلە بويىنشا ارنايى جينالىس وتكىزىپ، قاجەتتى ءىس-شارالاردى جەدەلدەتۋ بويىنشا ءتيىستى تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىنمىن. سونىڭ ناتيجەسىندە مەم­لەكەتتىك م ۇلىك ءتىزىلىمىنىڭ ۆەب-پورتا­لىنا جاڭادان ەنگىزىلگەن 13 نىسان بو­­يىنشا جول كارتالارى ەنگىزىلدى، سون­داي-اق كوممۋنالدىق مەنشىكتەگى جانە الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپورا­تسيا­لاردىڭ 24 نىسانى بويىنشا جول كار­تا­لارى وزەكتەندىرىلدى. بۇعان دەيىن بۇل نىسانداردى ساتۋعا شىعارۋ مەرزىمى اي­قىن­دالماعان»، دەدى ە.جاماۋباەۆ.

بۇدان باسقا، جاقىندا قازاقستان قور بيرجاسىندا جانە استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ بيرجاسىندا IPO ارقىلى «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كوم­پا­نياسىنىڭ اكتسيالارىن ورنالاستىرۋ پروتسەسى باستالدى.

نەگىزىنەن وڭىرلەر مەن الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيالارىنىڭ كوبىسى كەشەندى جوسپار نىساندارىنىڭ 80%-ىن
ساتۋعا شىعارعانىن اتاپ وتكەن ءجون. سونىڭ ىشىندە جەكەلەگەن وڭىرلەر مەن اكك-لەر نىسانداردى ساتۋدى 90-100% قام­تاماسىز ەتتى. بۇل – قاراعاندى، اباي جانە ۇلىتاۋ وبلىستارى، سونداي-اق «Kokshe»، «توبىل»، «بايقوڭىر» اكك-لەرى. دەگەنمەن 7 ءوڭىر مەن اكك كوزدەل­گەن كورسەتكىشكە سايكەس دەر نە­گىزىن­دە نىسان­داردى ساتۋعا شىعارىپ ۇل­گەر­مەگەن. سونىڭ ىشىندە ەڭ تومەنگى كورسەتكىشتەر ماڭعىستاۋ، اقتوبە وبلىستارىنا، «سارىارقا» اكك-گە تيەسىلى.

«باياندالعاندى ەسكەرە وتىرىپ، وب­لىس­تاردىڭ، استانا، الماتى جانە شىم­­كەنت قالالارىنىڭ اكىمدەرى، ۇلتتىق حول­دينگ­تەر مەن كومپانيالاردىڭ، اكك باسشىلارى كەشەندى جوسپار بويىنشا ءىس-شارالاردى ەرەكشە باقىلاۋعا الىپ، ونىڭ تولىق ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋلەرى قاجەت. ءتيىستى تاپسىرما بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن»، دەدى ە.جاماۋباەۆ.

ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ءا.قۋان­تى­روۆ ءوز بايانداماسىندا مەم­لەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ ماقساتىندا ۆەدومستۆو جەكەشەلەندىرۋ بو­يىنشا باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ ايتار­لىق­تاي جۇمىس اتقارعانىن ايتتى. ما­سە­لەن، بيىلعى اقپان ايىندا جەكەشە­لەن­دىرۋ تىزبەسىن ودان ءارى كەڭەيتۋ ءۇشىن اكتيۆتەردى ىرىكتەۋ ولشەمدەرى بەكى­تىلدى. ونىڭ ىشىندە اكتسيالاردىڭ باقى­لان­بايتىن پاكەتىن يەلەنۋ جانە قىز­مەت­­تىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرىنە قول جەتكىزبەۋ، سون­داي-اق مونوپولياعا قارسى ور­گان­نىڭ باسەكەلەستىك ورتاعا بەرۋ جو­نىن­دەگى ۇسىنىسىنىڭ بولۋى جانە تاۋار نا­رى­عىن­دا قاتىسۋدىڭ ۇسىنىلعان مەرزى­مى­نىڭ باس­­­تالۋى سەكىلدى ولشەمدەر بار. وسى نەگىزدە كەشەندى جوسپارعا 170-تەن استام نىسان قوسىلىپ، وزەكتەندىرىلدى. سونىمەن قاتار جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە مەملەكەت مۇددەسى ەسكەرىلىپ، ستراتە­گيا­لىق ۇيىمدارداعى مەملەكەتتىڭ باقى­لاۋ ۇلەستەرىن ساقتاپ قالۋ شارالارى قاراس­تى­رىلعان.

سونداي-اق باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ مانداتىن كەڭەيتۋ اياسىندا جەكەشەلەندىرۋدىڭ جاڭا ەكى ولشەمى ەنگىزىلدى، ول مونوپولياعا قارسى ورگان­نىڭ باسەكەلەستىك ورتاعا بەرۋ جو­نىن­­دەگى ۇسىنىسىنىڭ بولۋى جانە مو­نوپولياعا قارسى ورگان ۇسىنعان تاۋار نا­رىعىندا بولۋ مەرزىمىنىڭ ءوتۋى. كاسىپ­كەر­لەردىڭ جەكەشەلەندىرۋ نىسانىن تاڭ­داۋ قۇقىعى بەكىتىلدى. نىسان جەكە باس­­تاما بولعان جاعدايدا ساتىلۋى مۇم­كىن.

جەكەشەلەندىرۋدىڭ جانە مەملەكەتتىك كوميس­سيا قىزمەتىنىڭ اشىقتىعى قام­تا­ماسىز ەتىلدى. مەملەكەتتىك كوميس­سيا­­نىڭ ۇسىنىمدىق شەشىمدەرىن جاريا­لاۋ; جەكەشەلەندىرۋ ۇدەرىسىنىڭ ءار كە­زە­ڭى بويىنشا اكتيۆتەر بولىنىسىندە تولىق اقپاراتتى جاريالاۋ; الەۋمەتتىك نىسان­­داردى جانە ستراتەگيالىق ماڭى­زى بار نىسانداردى ساتۋدان بۇرىن، ونى جۇرتشىلىقپەن، ونىڭ ىشىندە باق وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋمەن الدىن الا تالقى­لاۋ مىندەتى بەلگىلەندى. «سو­نى­مەن قاتار ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالا­تاسى­نىڭ سايتى مەملەكەتتىك م ۇلىك تىزى­لى­مى­مەن ينتەگراتسيالانعان، وندا جەكە­شە­­لەندىرۋدىڭ ءار نىسانى مەن ۇدەرىسى تۋرا­لى تولىق اقپارات بەرىلەدى»، دەدى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى.

ۇشىنشىدەن، مەملەكەتتىك مونوپو­ليس­تەر­دىڭ ورنىنا جەكە مونوپوليس­تەردىڭ پايدا بولۋىنا جول بەرمەۋ ماقساتىندا كوم­مۋنالدىق شارۋاشىلىقتاردى جەكە­شەلەندىرۋ ءتاسىلى قايتا قارالدى. وسى­عان وراي جەكەشەلەندىرۋ نىساندار تىزىمىنەن جەرگىلىكتى تابيعي مونوپوليا­لار نىسانى جانە حالىقتىڭ تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى 200-دەن استام الەۋمەتتىك ماڭىزى بار نىساندار الىنىپ تاستالدى. بۇل نىساندار مەملەكەت مەنشىگىندە قالادى. الدا مۇنداي نىسانداردى جەكەشەلەندىرۋ تۋرا­لى ماسەلە تەك ينۆەستورلار تاراپىنان مەملەكەت مۇددەلەرىن ەسكەرەتىن شارتتارمەن كەلىسكەن جاعدايدا عانا قارالۋى مۇمكىن.

جەكەشەلەندىرۋدىڭ 2021-2025 جىل­دار­عا ارنالعان كەشەندى جوسپارىن ورىن­­داۋ بارىسى تۋرالى بايانداعان «سا­مۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق باسقارما تورا­عاسى الماسادام ساتقاليەۆتىڭ ايتۋىن­شا، بۇگىندە قور توبى 119 اكتيۆ بويىنشا جۇمىستى اياقتادى، ونىڭ ىشىندە «قازمۇنايگاز» ۇك IPO-عا شى­عارىلدى، 17 اكتيۆ ساتىلدى. ونىڭ ىشىندە «سامۇرىق-قازىنا ينۆەست» كومپانياسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەن «ليزينگ گرۋپپ» اق، «Tin one Mining» اق، «ەلەكترود سك» جشس، «KAZ فەر­ريت» جشس جانە «قازاتومونەركاسىپ» قۇ­را­­مىنداعى «Kazakhstan Solar Siliسon» جشس، «Astana Solar» جشس، «Kaz­Silicon» مك بار. 3 اكتيۆ جابىلدى، 2 اكتيۆ قايتا قۇرىلدى.

تاياۋدا عانا قوردىڭ ديرەكتورلار كە­ڭە­سى مەن ۇكىمەت «قازمۇنايگاز» كوم­­پا­نيا­سىنىڭ اكتسيالارىن يەلىكتەن شى­عارۋ تۋرالى سوڭعى شەشىمدەر قا­بىل­دادى. وتىنىشتەر 9 قاراشا مەن 2 جەل­­توقسان ارالىعىندا قابىلداندى. قازاق­ستان ازاماتتارى وتىنىشتەرىن قانا­­عا­تتاندىرۋعا باسىمدىق بەرىلدى. ازا­مات­تاردان تۇسكەن وتىنىشتەردىڭ جالپى سانى – 128،7 مىڭ. جالپى سوماسى 74،6 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. ەندى قور كەلەسى پورتفەلدىك كومپانيالاردى IPO/SPO-عا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر. ياعني 2023-2024 جىلدارى – «Air Astana»، «KEGOC» جانە «سامۇرىق-ەنەرگو» جاسىل اكتيۆتەرىنىڭ پورتفەلى، 2024-2025 جىلدارى – «QazaqGaz» ۇلتتىق كومپانياسى، 2025 جىلى – «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى.

ماسەلەنى قورىتىندىلاعان پرەمەر-مينيستر جەكەشەلەندىرۋ ماسەلەلەرى مەم­لەكەتتىك ورگانداردىڭ ءبىرىنشى باس­شى­لارىنىڭ ەرەكشە باقىلاۋىندا بولۋ­عا ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «كەشەندى جوس­پاردى ىسكە اسىرۋ 2025 جىلعا قاراي مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسىن 14%-عا دەيىن قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ساتۋعا قويىلعان ءار نىسان بو­يىن­شا جول كارتاسى ازىرلەندى. ولار مەملەكەتتىك م ۇلىك ءتىزىلىمىنىڭ ۆەب-پور­تا­لىندا ورنالاستىرىلعان. اكتيۆتەردى باسە­كەلەس نارىققا جوسپارلى تۇردە شىعا­رۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت»، دەدى ءا.سمايىلوۆ.

ۇكىمەت باسشىنىڭ ايتۋىنشا، نىسان­دار­دىڭ ساتۋ الدىنداعى دايىندىق ساپاسىنا دا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ كەرەك. كەشەندى جوسپاردى تولىق ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جەكەشەلەندىرۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ قاجەت. «مەملەكەتتىك ورگاندار، ءوڭىر اكىمدىكتەرى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور ۇيىمدارى جوسپاردى ناقتى ورىنداۋى قاجەت. جىل قورىتىندىسى بويىنشا جۇمىستارىڭىزعا ءتيىستى باعا بەرىلەتىن بولادى»، دەدى ول.

پرەمەر-مينيستر «سامۇرىق-قا­زى­نا» قورىنا «قازمۇنايگاز» ۇلت­تىق كوم­پانياسىنىڭ IPO-سىن ساپالى وتكىزۋ ءىسىن قامتاماسىز ەتۋدى، ال قار­جى مينيسترلىگىنە كەشەندى جوسپار نىساندارىنىڭ ساتىلۋىنا باقىلاۋدى كۇشەي­تۋ­دى تاپسىردى.

بالىق ءوسىرۋ جانە ەكسپورت كولەمىن ارتتىرۋ

ۇكىمەت وتىرىسىندا بالىق سالاسىن دا­مىتۋ ماسەلەسى قارالدى. ەكولوگيا، گەولو­گيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمي­نيسترى سەرىكقالي برەكەشەۆتىڭ حابارلاۋىنشا، 2022 جىلدىڭ 10 ايىنىڭ قورى­تىندىسى بويىنشا رەسپۋبليكانىڭ بالىق ونىمدەرى نارىعىنىڭ قۇرىلىمى كەلەسىدەي: اۋلانعانى – 42،6 مىڭ توننا، وسىرىلگەنى – 14،1 مىڭ توننا، ەكسپورت – 16 مىڭ توننا، يمپورت – 32 مىڭ توننا.

سونىمەن قاتار 2021 جىلعى ساۋىردە قابىلدانعان بالىق سالاسىن دامىتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ ناتيجەسىندە 2030 جىلعا قاراي 270 مىڭ تونناعا دەيىن بالىق ءوسىرۋ، بالىق ونىمدەرىن ىشكى تۇتىنۋدى جىلىنا 134 مىڭ تونناعا دەيىن ۇلعايتۋ جانە يمپورت كولەمىن 45 مىڭ توننادان 25 مىڭ تونناعا دەيىن ازايتۋ جوسپارلانىپ وتىر. كورسەتىلگەن ينديكاتورلارعا قول جەتكىزۋدە قازىر بيزنەس ءۇشىن وندىرىستىك جانە ينۆەستيتسيالىق شىعىنداردى سۋبسيديالاۋ، اكىمشىلىك راسىمدەردى وڭايلاتۋ جانە ت.ب. قولايلى جاع­دايلار جاسالىپ جاتىر. جالپى، مىڭ­نان استام جاڭا شارۋاشىلىق قۇرۋ جوس­پارلانىپ وتىر. ونىڭ 47-ءسى ءىرى بيز­نەس ءتۇرى، ال ينۆەستيتسيانىڭ جالپى كولەمى 150 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.

بۇگىندە ەلىمىزدە 72 كاسىپورىن با­لىق وڭدەۋمەن اينالىسادى. ونىڭ 17-ءسى جوعارى تالاپتارعا ساي كەلەدى جانە ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنە بالىق ونىم­دەرىن ەكسپورتتاۋ قۇقىعىن الدى، قال­عان­دارى ىشكى نارىق پەن تاياۋ جانە قيىر شەتەلدەرگە باعدارلانعان. وسى باعىتتى قولداۋ ماقساتىندا تەرەڭ وڭدەلگەن با­لىق ونىمدەرىن سۋبسيديالاۋ جانە ققس بو­لىگىندە سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى ەنگىزۋ جوس­پارلانۋدا.

وڭىرلەردە سالانىڭ دامۋ قارقىنى تۋرالى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى مارات سۇلتانعازيەۆ، اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك شاپكەنوۆ جانە تۇركىستان وبلى­سى­نىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى بايانداما جاسادى.

بايانداماشىلاردى تىڭداعان پرە­­­­م­ەر­-مينيستر سوڭعى 3 جىلدا با­لىق­تى قولدان ءوسىرۋ كولەمى 2 ەسە كوبەي­گە­نىن اتاپ ءوتتى. بۇعان وتكەن جىلى قابىل­دان­عان بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ باعدارلاماسى ايتارلىقتاي سەرپىن بەردى. سالانى مەملەكەتتىك قولداۋ شا­را­لارى كۇشەيتىلىپ، بالىق وسىرۋگە ارنالعان توعانداردى جوبالاۋ راسىمدەرى جە­ڭىل­دە­تىلدى. سالىق كودەكسى اياسىندا بالىق كاسىپشىلىگىنە قوسىلعان قۇن سالىعىن 70%-عا تومەندەتۋ كوزدەلدى.

«قابىلدانعان شارالار ناتيجەسىندە سوڭعى 2 جىلدا بالىق وسىرەتىن شارۋا­شى­لىق­تار سانى 2 ەسە ءوستى. بالىق ەكسپورتى 13%-عا ۇلعايدى، ونىڭ ىشىندە ەۋروپا ەلدەرى دە بار. جالپى، قولدان وسىرىلگەن جانە اۋلانعان بالىق ءوندىرىسى بيىل 10 ايدا شامامەن 57 مىڭ توننا بولدى، بۇل وتكەن جىلعى كورسەتكىشتەن 12%-عا جوعارى»، دەدى ءا.سمايىلوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، قاراعاندى، الماتى جانە پاۆلودار وبلىستارىندا دا بالىق ءوندىرىسى تومەن. «اتالعان ءوڭىر اكىمدىكتەرى جوس­پارلانعان كورسەتكىشتەرگە قول جەت­كىزۋ بويىنشا جۇمىستى كۇشەيتىپ، بيز­نەستىڭ باستامالارىنا قولداۋ كور­سەتۋى قاجەت. سونداي-اق كاسىپكەرلەردى بالىق ونىمدەرىن تەرەڭ وڭدەۋگە ىنتالاندىرىپ، تابيعي سۋ قويمالارىنداعى بالىق قورىنىڭ كوبەيۋىنە دە نازار اۋدارۋ قاجەت»، دەدى ۇكىمەت باسشىسى.

پرەمەر-مينيستر بالىق شارۋاشى­لى­عى سالاسىنا ينۆەستيتسيالار تارتۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ىشىندە، بالىق وسىرەتىن شارۋاشىلىقتاردى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ۋچاسكەلەردى بەرۋ ءراسىمىن جەڭىلدەتۋ، وتاندىق بالىق ونىمدەرىن ساتاتىن ارناۋلى وبەكتىلەر قۇرۋ جانە اتىراۋ وبلى­سىنداعى بەكىرە زاۋىتتارىن رەكون­س­ترۋك­تسيالاۋدى بيۋدجەتتىك ينۆەس­تيتسيا­لىق جوبالار تىزبەسىنە ەنگىزۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ قاجەت.