ەكسپورتتىق الەۋەت – ءوڭىر دامۋىنىڭ كەپىلى

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى ەۋروپالىق وداقپەن ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى دامىتۋعا قول جەتكىزدى. ورتالىق ازيا مەملە-كەتتەرى ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ ەۋروپالىق وداقپەن كەڭەيتىلگەن ارىپتەستىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. بۇگىندە بۇل وداق – ەلىمىزدىڭ باستى ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق سەرىكتەسىنىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. ەو مەملەكەتتەرى ەلىمىزدىڭ مۇناي، گاز، ءتۇستى مەتالدار سەكتورىنا، ۋران سالاسىنا اركەز قىزىعۋشىلىق تانىتىپ كەلەدى.

ال ەلىمىزدىڭ وڭدەۋ ونەركاسىبى كولەمىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى پاۆلودار وبلىسىنىڭ كاسىپورىندارىنا تيەسىلى. وڭىرلىك ونەركاسىپتىك كەشەن مەتاللۋرگيا، مەتالل وڭدەۋ، ماشينا جاساۋ، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ، مۇناي وڭدەۋ ونىمدەرى، قۇرىلىس ماتەريالدارى جانە تاماق ونەركاسىبىنە باعىتتالعان. سوندىقتان بۇل ونىمدەرگە ورتالىق جانە شىعىس ازيا، شىعىس جانە ورتالىق ەۋروپا ەلدەرى قىزىعا نازار اۋداراتىنى بەلگىلى.

وبلىستىق كاسىپكەرلىك، ساۋدا جانە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، وڭىردە ەكسپورتقا جۇمىس جاسايتىن 100-گە جۋىق كاسىپورىن بار. جاڭا جوبالار ەلىمىزدەگى «يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىن» ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە ىسكە قوسىلىپ، ناتيجەسىندە 70-كە جۋىق جاڭا ءونىم ءتۇرى پايدا بولدى، ونىڭ 35 پايىزى ەكسپورتقا باعدارلانعان. جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر وزگە ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىق بايلانىستار ورناتتى. وڭىردە ءداستۇرلى تۇردە مەتاللۋرگيا، تاۋ-كەن ءوندىرىسى، حيميا ونەركاسىبى، ماشينا جاساۋ جانە اگروونەركاسىپتىك كەشەن كاسىپورىندارىنىڭ ونىمدەرى ۇلكەن ۇلەسكە يە. جەرگىلىكتى وندىرۋشىلەردىڭ ونىمدەرى الەمنىڭ 40 ەلىنە جەتكىزىلەدى. وندىرۋشىلەر ونىمدەرىنىڭ ءىرى تۇتىنۋشىلارى – رەسەي، قىتاي، جاپونيا.

بىراق قازىر ىندەتتىڭ تارالۋىنا وراي، مەتالل باعاسىنىڭ تۇراقسىزدىعى جانە قىتايمەن شەكاراداعى ساۋدا شيەلەنىسى جاعدايىندا وبلىستىڭ ەكسپورتتىق ۆاليۋتا ءتۇسىمىنىڭ تومەندەۋ قاۋپى بار. وتكەن جىلدىڭ 11 ايىندا وڭىرلىك وتاندىق تاۋارلارىنىڭ ەكسپورتى 2،5 ملرد اقش دوللارىنان اسقان. جىل قورىتىندىسى بويىنشا ەكسپورتتىڭ قۇندىق كولەمى
3 پايىزعا ازايادى دەگەن بولجام دا بار.

ياعني، ءوڭىردىڭ سىرتقى ساۋدا كولەمىنىڭ تومەندەۋى – ەكسپورتتىق جەتكىزىلىمدەردىڭ 99،7 ملن اقش دوللارىنا، يمپورتتىڭ 144،7 ملن اقش دوللارى مولشەرىندە ازايۋىنا بايلانىستى ورىن الۋدا.

وتكەن جىلى وڭىردەگى فەرروحروم، فەرروسيليكوحروم ءوندىرۋ بويىنشا ەكسپورت كولەمىنىڭ قىسقارۋى ەسەبىنەن مەتاللۋرگيا سالاسىندا ەكسپورتتىڭ تومەندەۋى بايقالدى. بۇل تومەندەۋ – باعا وزگەرىسىنىڭ سالدارى، لوندون تاۋار بيرجاسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا، گلينوزەمگە ورتاشا باعا –15،8 پايىزعا، اليۋمينيگە – 5،3 پايىزعا، فەرروقورىتپاعا 2 پايىزعا تومەندەگەن.

سونداي-اق جەرگىلىكتى تاۋارلاردىڭ ەكسپورتىنا قحر تاراپىنان ەنگىزىلگەن شەكتەۋ شارالارى تەرىس اسەر ەتكەن.

– بىراق جەرگىلىكتى ەكسپورتتىڭ جالپى كولەمىنىڭ تومەندەۋىنە قاراماستان، مينەرالدىق ونىمدەر، حيميا سالاسىنىڭ ونىمدەرى، ماشينا جاساۋ، تاماق ونەركاسىبى، توقىما سىندى تاۋار توپتارى بويىنشا ەكسپورتتىق جەتكىزىلىمدەر تاۋ-كەن ءوندىرۋ سالاسىنداعى (ونىڭ ىشىندە ەنەرگەتيكاداعى) ەكسپورت مىس كەندەرى مەن كونتسەنتراتتارىنىڭ، سۇيىتىلعان بۋتانداردىڭ ەكسپورتى كولەمىنىڭ ءوسۋى ەسەبىنەن 1،3 ەسە، ماشينا جاساۋ ءونىمىنىڭ ەكسپورتى تەمىر جول قۇرالدارى مەن دوڭگەلەكتەرىنىڭ، ديزەل-ەلەكترلىك لوكوموتيۆتەر ەكسپورتى كولەمىن ۇلعايتۋ ەسەبىنەن 2،2 ەسە، حيميا ونەركاسىبىندەگى ەكسپورت اليۋميني وكسيدى (گلينوزەم) ەكسپورتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ ەسەبىنەن 5،1 پايىزعا ارتتى. سونىمەن بىرگە ازىق-ت ۇلىك تاۋارلارىنىڭ ەكسپورتى بيداي مەن باسقا دا ونىمدەر، بيداي ۇنى، سىرا ۋىتى ەكسپورتىنىڭ كولەمى 1،4 ەسەگە دەرلىك كوبەيگەن، – دەيدى باسقارما باسشىسى ايبەك تۇرسىنعاليەۆ.

قازىر وبلىستاعى «پرومماشكومپلەكت» جشس، «قازەنەرگوكابەل» اق، «KSP Steel» جشس كاسىپورىندارى ىندەتتىڭ ءورشۋى مەن سۇرانىستىڭ تومەندەۋى جاعدايىندا جاڭا نارىق ىزدەستىرىپ، يزرايلگە كابەل-وتكىزگىش ونىمدەرىن، كاناداعا قۇبىر ونىمدەرىن جەتكىزۋدى باستاپ كەتىپتى.

بۇل رەتتە مەملەكەتىمىزدىڭ بەلسەندى تۇردە قولداۋ كورسەتۋى قازىر ەرەكشە ماڭىزدى. وتاندىق ەكسپورتتاۋشىلاردى قولداۋ ءۇشىن ولاردى مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قاتىسۋعا تارتۋ بويىنشا بارلىق مۇمكىن شارا قابىلدانۋدا.

ەلىمىزدەگى KazakhExport، قازاقستان QazIndustry يندۋستريا جانە ەكسپورت ورتالىعىنىڭ وكىلدەرى پاۆلودار ءوڭىرىنىڭ كاسىپورىندارى ءۇشىن مەملەكەتتىك ىنتالاندىرۋ شارالارى بويىنشا ونلاين-ۆەبينارلار مەن وبلىس كاسىپورىندارىنا كوشپەلى كونسۋلتاتسيالار وتكىزۋدە.

– وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بو­يىنشا ەكسپورتتىق شىعىنداردى وتەۋگە 23 نىساننان 77 ءوتىنىم بەرىلدى، ونىڭ ىشىندە 16 سۋبەكتىنىڭ جالپى سوماسى 183،8 ملن تەڭگەدەن اساتىن 30 ءوتىنىمى ماقۇلداندى. بيىل ەكسپورت بويىنشا شىعىنداردىڭ ءبىر بولىگىن وتەۋدى «QazTrade» ساۋدا ساياساتىن دامىتۋ ورتالىعى» اق جۇزەگە اسىرادى. وتىنىمدەردى قابىلداۋ 26 قاڭتاردان 1 ماۋسىمعا دەيىن جالعاسادى، – دەيدى باسقارما باسشىسى.

ال وڭىردەگى ۇن ساتۋ ەكسپورتىمەن اي­نالىساتىن كاسىپكەرلەر ىندەت تارال­عانعا دەيىن وزبەكستان ارقىلى اۋعان­ستان سۇرانىسىنا ساي جۇمىس ىستەپ كەلدى. وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقار­ما­سىنىڭ مالىمەتىنشە، وتكەن جىلى ۇن، كارتوپ، كوكونىس، ەت، ءسۇت سياقتى اگروونەر­كاسىپتىك كەشەن ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتى 59،7 ملن اقش دوللارىن قۇراعان. ونىمدەر تمد ەلدەرى جانە اۋعانستان، گەرمانيا، پولشا، اۋسترياعا جەتكىزىلگەن.

بىراق ىندەت كەزىندە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ بارىسىندا ءبىراز ماسەلە تۋىندادى. ماسەلەن، ەلدەن اكەتۋگە تىيىم سالىنعان تاۋارلار جانە كۆوتا بەلگىلەنگەن تاۋارلار بەلگىلەندى. سوعان وراي كاسىپكەرلەر ۇن مەن بيدايدى بەلگىلى مولشەردە كەدەرگىسىز ەكسپورتتاۋعا مۇم­كىندىك الىپ، جەتكىزۋ شارتتارىن جاسا­عانىمەن، ارنايى بولىنگەن كۆوتا جەتكىلىكسىز بولدى. تەك بىلتىرعى 1 ماۋ­سىمنان باستاپ، ەكسپورتتىق ونىمدەردى كۆو­تاسىز جانە ادەتتەگى تارتىپپەن سىرتقا شىعا­رۋعا رۇقسات بەرىلدى.

بىلتىر پاۆلودارلىق كاسىپورىندار 8152 توننا ۇندى ەكسپورتقا جونەلتكەن. بۇل ءونىم جاقىن شەتەلدەرمەن بىرگە، گەرمانيا، پولشا، اۋسترياعا جونەل­تىلگەن. ەكسپورتتاۋشى كاسىپورىندار قاتار­ىندا «ەرتىس ديىرمەنى»، «اقتوعاي اگرو»، «رۋبيكوم»، «كەممي» سياقتى ءىرى كاسىپ­ورىندار بار.

– ءونىمدى ەكسپورتتاۋ كەزىندەگى كە­دەر­گىلەر از ەمەس. ءوتىنىش تاپسىراسىز، ول پروكۋراتۋرادا تىركەلەدى. ءبىر اپتا كۇتەسىز. قىزمەت اقىلى. ءوندىرىس نىسانىنىڭ ەسەپتىك ءنومىرىن الۋعا كەزەككە تۇراسىز. كەدەندىك وداق رەەسترىنە تىركەۋ جۇمىسى باستالادى. ەلىمىزدە ەكسپورتتى جۇرگىزۋ مەرزىمى يمپورتپەن سالىستىرعاندا 12 كۇنگە كوپ ەكەن. قىسقاسى ء«بىر تەرەزە» جۇيەسىن ءتيىمدى جاساماي، جاعداي تۇ­زەل­مەي­دى، – دەيدى ماي اۋدانىنداعى «اق­جار ءون­دىرىس» جشس باسشىسى گۇلزيرا قىزى­لوۆا. 

ىندەت تارالۋىنا وراي ازىق-ت ۇلىكتىڭ كەيبىر تۇرلەرىن سىرتقا شىعارۋعا شەكتەۋ دە قويىلدى. كاسىپكەر ەربول دوسباەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى كەدەرگى – كولىكتىك لوگيستيكا بويىنشا قولداۋ بولماي تۇرعاندىعى. ناقتى ايتقاندا، ەكسپورتقا باعىتتالعان ونىمدەردى شىعاراتىن كاسىپورىنداردىڭ سالىقتىق جانە باسقا دا شىعىندارى از ەمەس.

وتكەن جىلعى وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى جونىندەگى مالىمەتكە ۇڭىلسەك، قاڭتار-قىركۇيەكتە ءوڭىردىڭ ەاەو-عا مۇشە-مەملەكەتتەرمەن ءوزارا ساۋ­داسى 1229،6 ملن اقش دوللارىن قۇراعان. ءوزارا ساۋدا قۇرىلىمىندا ەكسپورت باسىم، 57،1 پايىز (وبلىستان 702،4 ملن اقش دوللارىنا تەڭ تاۋار شىعارىلدى)، يمپورتتىڭ ۇلەسى 42،9 پايىز، (وبلىسقا اكەلىنگەن تاۋارلاردىڭ كولەمى 527،3 ملن اقش دوللارىنا تەڭ).

وبلىس ورتالىعىنداعى «قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتى» اق ءاليۋمينيدى ەۋروپاعا جەتكىزۋدىڭ ەكسپورت كولەمىن 77 پايىزعا جەتكىزگەن. ERG كومپانيا­لار توبىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالى­مە­تىنشە، ىندەت تارالعان ۋاقىتتا دا بۇل كو­لەمنىڭ ءبىر بولىگىن كورشى رەسەي نارىعىنان ەۋروپالىق وداققا قايتا باعىتتاۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولعان. كەرىسىنشە، ءاليۋمينيدىڭ وزبەكستانعا ەكسپورتى وسكەن.

 – ءبىز ءوز ونىمدەرىمىزدى سىرتقى نارىق­تارعا جەتكىزۋ بارىسىن ەسەپتەدىك، – دەيدى وبلىس ورتالىعىنداعى «گوفروتارا زاۋى­تى» جشس-ءنىڭ باسشىسى گۇلنار قاي­داروۆا. – ءتىپتى ومبىدا ونىمدەرىمىزگە وتە تومەن باعا سۇراپ وتىرعان ساتىپ الۋشىلارىمىز دا بار. بىراق ونداي جاعدايدا ءبىز تەك شىعىنمەن جۇمىس ىستەيمىز، بۇل ءبىز ءۇشىن ءتيىمسىز.

ال ومبى وبلىسىنىڭ سىرتقى ساۋدا اينا­لىمىنىڭ 30 پايىزى ءبىزدىڭ ەلدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىنە تيەسىلى. شەكارالاس وڭىرلەردىڭ اراسىندا ماشينا قۇراستىرۋ، حيميا جانە اگروونەركاسىپ كەشەنى سالاسىندا ىنتىماقتاستىق ورناعان. رەسەي تارا­بى كەلەشەكتە قۇرال جاساۋ بويىنشا ۇزاق مەرزىمدى ارىپتەستىك ورناتۋدى ۇسى­نۋدا.

گۇلنار قايداروۆا باسقاراتىن كاسىپ­ورىن ءۇش قاباتتى جانە ءبىر قاباتتى گوفروكارتوننان جاسالعان بۇيىمدار جاساپ شىعارادى. كاسىپورىن ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرى­مەن وندىرىستىك بايلانىستا. ال رەسەي­گە ەكسپورتتاۋعا كەلەتىن بولساق، كاسىپ­كەر­لەردى قوسىمشا قۇن سالىعى بوگەيتىن كورى­نەدى.

پاۆلوداردىڭ پوليپروپيلەن زاۋىتى­نىڭ ونىمدەرىنە دە الىس-جاقىن شەتەلدەردەن سۇرانىس جوعارى. الداعى ۋاقىتتا كاسىپورىن ءوڭىردىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىنە بارىنشا ۇلەس قوسپاق. كاسىپورىن باسشىسى و.ىقىلاسوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاسالاتىن ونىمدەردىڭ ەكولوگيالىق ساپاسى وتە جوعارى، 35 پايىزى رەسەيگە، 15 پايىزى قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان ەلدەرىنە بارادى. ەكسپورتتىق الەۋەتى جوعارى ءونىم – مەتيل-ترەت-بۋتيل ەفيرى مەن پوليپروپيلەن قوسپاسى ارقىلى 500 كيلودان باستاپ، سىيىمدىلىعى 60 توننالىق كولەمدەگى سالماقتى كوتەرەتىن جۇمساق كونتەينەرلەر جاسالادى. ءتۇرلى ولشەمدەگى قاپتاردىڭ قازىر جىلىنا 1 ميلليون 200 داناسى شىعارىلۋدا.

ەكسپورت دەمەكشى، 2019 جىلدىڭ جازىندا ەكىباستۇز گرەس-1 ستانساسى رەسەيگە ەلەكتر ەنەرگياسىن جەتكىزۋدى توقتاتتى. رەسەيلىكتەردىڭ ستانساداعى ۇلەسىن «سامۇ­رىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى ساتىپ الدى. وسىنداعى قۋاتتىلىعى 636 مەگاۆاتتقا تەڭ № 3 ەنەرگوبلوكتىڭ ۇزاققا سوزىلعان قۇرىلىسى 2024 جىلى اياقتالسا، وزبەكستانعا ەلەكتر ەنەرگياسىن جىبەرۋگە مۇمكىندىك الادى.

دامىعان ەكونوميكانىڭ ايناسى – ەكس­پورت. ەكونوميست عالىم ساۋلە قۇنيا­­زوۆانىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت باسشى­سى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۇندەۋى بۇل سالاعا سەرپىن بەرەتىنى انىق. ويتكە­نى ەۋروپالىق وداقتىڭ الەۋەتى مول. ەۋرا­زيالىق ەكونوميكالىق وداق پەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جاندانىپ، ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق نىعايسا، ءبىز­دىڭ ەلىمىزگە ۇلكەن جەتىستىك اكەلەرى ءسوزسىز.

پاۆلودار وبلىسى