قاي مۇددە جوعارى؟

رۋحانيات • 04 شىلدە، 2019

قاي مۇددە جوعارى؟

جۋىقتا «اتامەكەن» تەلەارناسىندا «قازاقستانعا قانداي وزگەرىستەر قاجەت؟» دەگەن قىزىقتى تاقىرىپتا ارنا جۇرگىزۋشىسى ەربولات مۇحامەدجان ەكونوميكالىق ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قايىربەك ارىستانبەكوۆپەن جانە ساياساتتانۋشى ساياسات نۇربەكپەن سۇحبات قۇردى. بۇل سۇحبات بىزگە ۇنادى. ءبىراز جايتتار ايتىلدى. سودان تۇيگەنىمىز، ەل ىشىندە قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىندا ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ قاجەت ەكەندىگى بولدى.

سۇڭعات ءالىپباي

ءبىزدى، اسىرەسە سۇحباتتاسۋ بارىسىندا قوزعالعان مىنا ءبىر ماسەلە ويلاندىرىپ تاستادى. ءسوز اراسىندا ءبىلىمدى دە جىگەرلى ءىنىمىز ساياسات نۇربەك «دامىعان باتىس ەلدەرىنە قاراساڭىز، جەكە ادامنىڭ مۇددەسىن جوعارى قويادى. ءويتكەنى جەكە ادامعا جايلى بولسا، بۇكىل قوعامعا دا جايلى. ال بىزدە ۇلتتىق مۇددە دەگەن بار. ۇلتتىق مۇددە دەيمىز دە كوپ ءىستى تەرىس جاسايمىز. ال ونى جەكە ادامداردان بۇل دۇرىس پا، بۇرىس پا دەپ ەشكىم سۇراپ جاتپايدى» دەگەن وي قوزعادى.

قاراپ وتىرساق، ساياساتتىڭ قوزعاپ تۇرعانى وتە ورىندى ماسەلە. پرولەتاريات ديكتاتۋراسى، ياعني بۇقارا حالىق ۇستەمدىك قۇرۋعا نەگىزدەلگەن كەڭەس وداعىنىڭ وزىندە ءبارىن دە بولاشاق قامىنا، سوتسياليزم مۇراتتارىنا باعىندىرا وتىرىپ، ادامدارعا جايلى قوعام قۇرۋ، ونىڭ ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ كوپ ەسكەرىلمەگەن ەدى. اقىرى تۇرمىستا باتىس مەملەكەتتەرىمەن باسەكەگە توتەپ بەرە الماعان كەڭەس وداعى قۇلادى. قاراپايىم حالىقتىڭ ءوزى ونىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرىن دۇرىستاپ ۇعا الماي قالدى.

ەندى مىنە، ادامدار ءۇشىن جايلى مەملەكەت قۇرۋ ماسەلەسى تاعى الدىمىزدان شىعىپ وتىر. دامىعان باتىس مەملەكەتتەرىندە وقىپ، ءبىلىم الىپ كەلگەن كوزى اشىق جاستاردىڭ ءوزى وسى ماسەلەنى ءبىرىنشى كەزەككە قوياتىن سەكىلدى. وركەنيەت ورگە باسقان، دەموكراتيالىق ۇدەرىستەر الەم ەلدەرىندە قانات جايعان قازىرگى زاماندا ءبىز سەكىلدى جەرىنىڭ استى-ءۇستى تابيعي قازىناعا تولى ەلدە ادام ءوزىنىڭ 70-80 جىلدىق قىسقا عۇمىرىندا جانى مەن تۇرمىسىنا جايلى ومىرگە قول جەتكىزە الماسا، مۇنىڭ ءوزى وتە ايانىشتى دا عوي.

كەيىنىرەك وسى ماسەلە تۋرالى ەربولات مۇحامەدجانمەن اڭگىمەلەسكەنىمدە: «اعا، وسى ۇلتتىق مۇددە دەگەنىمىز نە؟ اشىپ ايتىڭىزشى. ەگەر جەكە ادامعا جايلى بولماسا، حالىققا جايلى بولماسا، ول ۇلتتىق مۇددە دەگەنىمىز تىم كۇڭگىرت تۇسىنىك بولىپ شىقپاي ما؟!» دەگەن ءسوزدى ايتىپ قالدى.

مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، ۇلتتىق مۇددە دەگەنىمىز بۇل – استانانىڭ سالىنۋى. باسىندا بۇل يدەيانىڭ جەكە ادامعا دا، كوپشىلىككە ۇناي قويماعاندىعى انىق. ويتكەنى ساز بالشىققا باتىپ جاتقان اقمولانىڭ ورنىنا جاڭا استانا سالۋ دەگەنىمىز، بۇل – قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلۋ عوي. سوعان قاراماستان جاڭا ەلوردا سالىندى. كوز سۇيسىنەتىن ادەمى قالاعا اينالدى. ەندى ەشكىمگە جامان ەمەس سەكىلدى. ءسويتىپ بۇل يدەيا ۇلتتىق مۇددەنى ويلاۋدىڭ جارقىن كورىنىسىنە اينالىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، ەلدىڭ ىشىنە مىڭداعان شاقىرىمدارعا سوزىلعان جاڭا تەمىرجولدار تارتىلۋدا. اۆتوباندار سالىنۋدا. ءبىز ازىرگە ولاردىڭ قىزىعىن ءالى كورە قويماساق تا، وسىلاردىڭ ءبارى سالىنىپ بىتكەندە، بۇكىل ەلىمىزگە دە، جەكە ادامدارعا دا جايلى بولىپ شىقپاي ما؟ وسىلاردى قازىر سالىپ الماي تۇرىپ جايلى تۇرمىسقا قالاي قول جەتكىزبەكپىز؟ ارينە، باتىس ەلدەرىنىڭ ءومىرى جايلى، تۇرمىسى جوعارى. ويتكەنى ولاردا ءبارى سالىنعان. ولار سالاتىن ءۇيىن سالىپ، ءىشىن قاجەتتى جيھازدارمەن تولتىرىپ، ەندى سولاردى تەك جاقسارتا بەرۋ قامىندا جۇرگەن ادامدارعا ۇقسايدى. ال بىزدە ازىرگە بارلىق الاڭ اشىق قوي.

سوندىقتان مەن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جەكە ءمۇددەگە قاراعاندا ۇلتتىق مۇددە ءالى دە بولسا، جوعارى تۇرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدە شەشىلمەگەن ماسەلە ءالى شاشەتەكتەن. ءتىل ماسەلەسىن الايىق، جەر استىندا جاتقان ۇلتتىق بايلىقتى يگەرۋ، ونى حالىق ءۇشىن ىسكە جاراتۋ ماسەلەسىن الايىق، جوعارىدا ايتىلعان جايلىلىقتى قالىپتاستىرۋ ماقساتىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ينفراقۇرىلىمدار قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن الايىق، قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىنداعى ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ جانە ولاردىڭ قۇرىلىمدارىنىڭ قالىپتاسۋ ماسەلەسىن الايىق. مىنە، وسىنداي وتە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءالى تولىق شەشىمىن تاپپاعاندىعىنا قاراماستان، ەلىمىزدە «قازاقستان – قالىپتاسقان مەملەكەت» دەگەن تۇسىنىك ايتىلا باستادى. مەنىڭ ويىمشا، بىزگە بۇلاي دەپ ايتۋعا ءالى ەرتەرەك. ءبىز ءۇش ءجۇز جىل بويى حالىق رەتىندە ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىز بويىنشا جۇمىس ىستەي الماي كەلدىك. ويتكەنى امان قالۋ جولىندا ارپالىسقان زامان بولدى، تىزگىنىمىز باسقانىڭ قولىنا ءتيدى. تەك سوڭعى جيىرما بەس جىلدا عانا ۇلتتىق مۇددەمىزگە سايكەس ءبىراز ماسەلەمىزدى شەشتىك.

ەندى ءتىپتى «حالىقتار جاھاندانۋ ىقپالىندا جۇتىلىپ بارا جاتقان كۇردەلى زاماندا ەل مۇددەسىن ەرتەڭ كىم قورعايدى؟» دەگەن سۇراق تاعى دا باس كوتەرىپ تۇر. ويتكەنى ەل ءمۇددەسىن، مەملەكەت تۇتاستىعىن ءبىرىنشى كەزەكتە قورعايتىن، مەملەكەتتىڭ مىزعىماستىعىنىڭ بەرىك كەپىلى سانالاتىن ساياسي كۇش – ورتا تاپ ءالى قالىپتاسىپ، بەل العان جوق. ونى قالىپتاستىرۋىمىزدىڭ ءوزى – ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىز بولىپ تابىلادى.