ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداعان جولداۋىندا قويىلعان مىندەتتەردى ءمىنسىز ورىنداۋعا جۇمىلعان شارۋاشىلىقتار جۇمىستارىنىڭ باعىتىن قايتا سارالاپ، جومارت جەردىڭ ءار پۇشپاعىن ءتيىمدى پايدالانۋعا جەتە ءمان بەرۋدە.

وسىنداي شارۋاشىلىقتىڭ ءبىرى – كونستانتينوۆكا اۋىلىنداعى «ەڭبەك-1» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى. استانانىڭ ازىق-ت ۇلىك بەلدەۋىنە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ وتىرعان شارۋاشىلىق 2012 جىلدان بەرى «كوكونىس ساقتاۋ قويماسىن قۇرۋ جانە دامىتۋ» ينۆەستيتسيالىق باعىتتاعى يننوۆاتسيالىق جوباسى بويىنشا جۇمىس ىستەۋدە. اۋەل باستا 156 گەكتار جەرگە كارتوپ وتىرعىزىلسا، كەيىن ۇلتتىق قور قارجىسىنىڭ ەسەبىنەن سونى سەرپىن الىپ، القاپ كولەمىن ۇلعايتۋعا دەن قويعان. شارۋاشىلىق بۇگىندە سۋارمالى ەگىستىكتى ءتيىمدى پايدالانىپ، از جەردەن كوپ ءونىم الۋعا بەت بۇرىپ وتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە ەگىن القابىنىڭ كولەمى 820 گەكتارعا جەتتى.
كارتوپ ءوسىرۋدىڭ جانە ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋدىڭ وزىق تەحنولوگياسىن مەيلىنشە مەڭگەرۋگە دەن قويعان شارۋاشىلىق قاجەتتى تۇقىمدى گەرمانيانىڭ «نوريك»، گوللانديانىڭ «اگريك» فيرماسىنان، سونداي-اق بەلارۋستان جەتكىزۋدە. وزدەرى عانا پايدالانىپ قويماي، تۇقىمدى كورشىلەس شارۋاشىلىقتارعا دا بەرەدى.
سوڭعى التى جىل ىشىندە كارتوپ وندىرۋگە قاجەتتى ەۋروپالىق جانە الەمدىك ستاندارتتارعا ساي كەلەتىن تەحنيكانى ساتىپ الدى. ونىڭ ءبارى الەمنىڭ گريممە، گاۋگلە، رەينكە ءتارىزدى كوكونىس وسىرۋدەگى كوش باستاپ تۇرعان كومپانيالاردىكى. بۇگىنگى تاڭدا وسىنداي قۋاتتى تەحنيكالارمەن كۇزگى ناۋقاندىق جۇمىستاردى جيىرما كۇنگە جەتكىزبەي تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ اياقتاپ شىعاتىن بولعان. كوكتەمدە دە كوپ كورىم ۋاقىت ۇنەمدەلەدى.
وتكەن جىلى 260 گەكتار القاپقا كارتوپ ەكتى. جاز بويى اگروتەحنيكالىق شارالار ۋاقتىلى اتقارىلدى. وسىنداي كۇتىمنىڭ ناتيجەسىندە ءار گەكتاردان 378 تسەنتنەر ءونىم جينالدى. ءسويتىپ 9818 توننا كارتوپ كوكونىس قويماسىنا جەتكىزىلدى.
ءسوز اراسىندا وسىنداي تابىسقا مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىلىپ وتىرعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ويتكەنى استانانى ارزان ازىق-ت ۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان شارۋاشىلىق جەڭىلدەتىلگەن نەسيە الىپ ءجۇر. سونداي-اق ساتىپ الىنعان تەحنيكا قۇنىنىڭ 25 پايىزىنا سۋبسيديا تولەنەدى. جوبا قولعا الىنعاننان بەرى تەحنيكا ساتىپ الۋعا 80 ميلليون تەڭگە سۋبسيديا بولىنگەن. وتكەن جىلى تۇقىم قۇنىن ارزانداتۋعا دا، تىڭايتقىشقا دا 54973 مىڭ تەڭگە ينۆەستيتسيا سالىنىپتى.
وسىنداي قامقورلىقتىڭ ناتيجەسىندە شارۋاشىلىق ءىسى ءارتاراپتاندىرىلىپ، جاڭادان 70-تەن استام جۇمىس ورنى اشىلدى. بۇل شاعىن ەلدى مەكەن ءۇشىن از ولجا ەمەس. شارۋاشىلىقتا تۇراقتى 170 ادامنىڭ جۇمىس ىستەيتىنىن ايتا كەتەيىك. ال كوكتەمگى جانە كۇزگى ناۋقاندىق جۇمىستار كەزىندە مۇنداعى ەڭبەككەرلەردىڭ سانى 250-گە دەيىن جەتەدى. وتكەن جىلى سەرىكتەستىك جۇمىسشىلارىنىڭ ورتاشا ەڭبەكاقىسى 94900 تەڭگەدەن اينالسا، جاڭا جىلدان باستاپ ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا وراي جالاقى 11 پايىزعا كوبەيدى.
ءتيىمدى جۇمىس ىستەيتىن شارۋاشىلىقتىڭ شاراپاتى ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنا مولىنان ءتيىپ وتىرعانىنا دا توقتالماي كەتە المايمىز. وتكەن جىلى بيۋدجەتكە 76 ميلليون تەڭگەدەن استام سالىق تولەگەنىن ەسكەرسەك، بەرەكەلى ءىستىڭ بەلەسى قانشالىقتى بيىكتەپ كەلە جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى.
سۋارمالى ەگىستىك القابى تىڭعىلىقتى كۇتىمدى قاجەت ەتەدى. وعان وزىق تەحنيكا دا قاجەت. شارۋاشىلىق ءوز قارجىسىنا سۋ قۇبىرىن تارتىپ، اۋقىمىن 900 شاقىرىمعا جەتكىزدى. ەندىگى كەزەكتە مول ءونىمدى ساقتايتىن قويما كەرەك بولدى. ءسويتىپ 9 مىڭ توننا كوكونىس ساقتاۋعا جەتەتىن قويما سالىندى. مىڭ تونناسى مۇزداتقىش ەسەبىندە. قازىر بۇل قويمالاردا جاڭا تەحنولوگيا تالاپتارىن مۇلتىكسىز جۇزەگە اسىرا وتىرىپ ساقتالعان كوكونىستىڭ سەگىز اي بويى مۇرتى بۇزىلمايدى.
– ەگىستىك القاپتارىنان كارتوپ ىستىق كۇيىندە كەلەدى، – دەيدى قويما مەڭگەرۋشىسى داۋلەت شىدەرباەۆ. – العاشقى 15 كۇندە ىستىق كارتوپتى «ەمدەيمىز». ءسويتىپ كۇن سايىن قىزۋىن تۇسىرە كەلە، 3 گرادۋسقا جەتكىزەمىز. ايتپەسە، ۇزاق ۋاقىتقا شىداس بەرمەي، ءشىرىپ كەتەدى. ساقتالاتىن ءونىمدى ابدەن سۇرىپتايمىز، شىرىگەنىن، كەسىلگەنىن، بۇلىنگەنىن الىپ تاستايمىز. الىپ تاستايمىز دەگەندە، مۇلدە لاقتىرىپ تاستامايمىز، شارۋاشىلىق ونداي كارتوپتاردى مال ازىعىنا جاراتادى. سۇرىپتالعان ءونىمدى جىلعا جۋىق ساقتاۋعا تولىق مۇمكىندىك بار. اۆتوماتتاندىرىلعان قۇرىلعىلار قويمانىڭ ىشىندەگى ىلعالمەن اۋا تەمپەراتۋراسىن ەسەپتەپ تۇرادى.
قازىر قويمالاردا ەكى اۋىسىمدا 60 ادام جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ بارلىعى ءوز ىستەرىنىڭ ماماندارى. قول ەڭبەگى بارىنشا ازايتىلىپ، جۇمىستىڭ ءبارى اۆتوماتتاندىرىلعان. وسىنداي تالپىنىستىڭ ناتيجەسىندە وزىندىك قۇن دا تومەندەگەن. سول سەبەپتى، بۇل شارۋاشىلىقتىڭ كارتوبىنىڭ ءبىر كيلوسى 40 تەڭگە عانا.
– باستى ماقسات – ەلوردانىڭ ساۋدا سورەلەرىن ارزان ازىق-ت ۇلىكپەن قامتۋ. بۇرىن كارتوپ وڭتۇستىك وڭىردەن تاسىمالدانسا، قازىر ءبىزدىڭ باعامىز ارزان بولعاندىقتان، ولار بىزدەن تاسىمالداپ جاتىر، – دەيدى شارۋاشىلىق باسشىسى باعدات تۇگەلباەۆا. – وعان قوسا ءبىز كۇنباعىس تا ەگەمىز.
كۇنباعىس قانا ەمەس، 12588 گەكتار القاپقا استىق تا ەگەدى، 3477 گەكتارعا ارپا داقىلى وتىرعىزىلادى، 603 گەكتارعا – كۇنباعىس. كۇنباعىستى شارۋاشىلىقتىڭ وزىندە وڭدەپ، ماي شىعارادى. ەشقانداي كونسەرۆانت قوسىلماعان، 100 پايىز تابيعي تازا ءونىم. ونىڭ ىدىسىن دا وزدەرى دايىندايدى ەكەن. كوپشىلىك سۇرانىسىنا يە بولعان «كونستانتينوۆسكوە» مايلارى استانا مەن اۋدان ورتالىعىندا ساتىلىپ جاتىر.
– وسى تسەحتا ايىنا 50 توننا كۇنباعىس وڭدەيمىز، – دەيدى تسەح مەڭگەرۋشىسى اندرەي گاگەن. – شارۋاشىلىق ءوزى وسىرگەن كۇنباعىستىڭ ءبىر ءدانىن دە شەتكە شيكى كۇيىندە ساتپايدى.
جوعارى ساپالى ونىمگە سۇرانىس مول. ءليترى 337 تەڭگە تۇرادى، ال شارۋاشىلىقتىڭ ءوز جۇمىسشىلارىنا 307 تەڭگەدەن ساتىلادى. ماي ونىمدەرىنىڭ قالدىعىن قۇس فابريكاسى مەن ءسۇت فەرماسى قۋانا ساتىپ الادى ەكەن. ءوز ونىمدەرىن وڭدەپ ساتۋدىڭ تيىمدىلىگىنە كوز جەتكىزىپ وتىرعان شارۋاشىلىق باسشىلارى الداعى ۋاقىتتا جۇمىس اۋقىمىن كەڭەيتە تۇسپەكشى.
سوڭعى ەكى جىل بويى استىق تازالايتىن كەشەننىڭ قىزىعىن كورىپ كەلە جاتقانىن دا بىزگە قۋانا جەتكىزدى. قۋاتتى كەشەن ءبىر تاۋلىكتە 500 توننا استىق كەپتىرەدى، تازالايدى. بۇل قوندىرعىلار «سەدار-8» مودەلدى يسپانيا تەحنيكاسى.
– اۋداندا استىق قابىلدايتىن ەلەۆاتورلاردىڭ بولماۋى قيىندىق تۋعىزىپ وتىر، –دەيدى شارۋاشىلىق باسشىسى. – ء وز ءونىمىمىزدى وتكىزەتىن جەر تاپپاي، جىگەرىمىز قۇم بولادى.
تاعى ءبىر ماسەلە، تۇرگەن ەلدى مەكەنىنەن باستالاتىن جولدىڭ ابدەن توزىعى جەتكەندىگى. جىل سايىن شارۋاشىلىق جولعا اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. قازانشۇڭقىرلار قيىرشىق تاسپەن بىتەلەدى. بىراق بار جۇمىس اينالدىرعان ءبىر-ەكى ايدىڭ ىشىندە زايا كەتىپ، جول باياعى قالپىنا تۇسەدى. قىس ايلارىندا كونستانتينوۆكا اۋىلىنان باستاپ كراسنوە وزەرو ەلدى مەكەنىنە دەيىن ءوز كۇشتەرىمەن جولدى ارشىپ ءجۇر.
– وسىنداي شارۋاشىلىقتارمەن ەلدى مەكەندەردىڭ ەڭسەسى كوتەرىلىپ كەلەدى، – دەيدى اۋدان اكىمى تالعات مۇحامەدجانوۆ. شارۋاشىلىق ءوز ونىمدەرىن وڭدەۋدى جولعا قويۋدا. وسىلايشا ەلباسىنىڭ جولداۋىنان تۋىندايتىن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا سۇبەلى ۇلەس قوسۋدا.
شارۋاشىلىق جەرگىلىكتى ءبىلىم وشاعىن دا قامقور قاناتىنا العان. مەكتەپتى ازىق-ت ۇلىكپەن قامتاماسىز ەتەدى. جىلۋ جۇيەسىن جوندەۋگە 600 مىڭ تەڭگە قاراجات بولگەنىن دە ايتا كەتەيىك. قارتتار كۇنىن، باسقا دا مەرەكەنى ءوز دەڭگەيىندە وتكىزۋگە جاناشىرلىق جاسايتىنى جانە بار. ەل ىشىندە قامقور بولىپ وتىرعان وسىنداي دىڭگەگى مىقتى شارۋاشىلىقتار عوي ورتاق ءىستى وڭعا باستىراتىن.
بايقال ءبايادىل،
«Egemen Qazaqstan»
اقمولا وبلىسى،
ارشالى اۋدانى
ايماقتار • بۇگىن، 07:50
«مىڭ العىس»: قايىرىمدىلىق تەلەمارافونىندا 22 ميلليون تەڭگە جينالدى
قازاقستان • كەشە
بيىل مەديتسينالىق ساقتاندىرۋعا قانشا قارجى بولىنەدى؟
مەديتسينا • كەشە
2020 جىلى ءمامس اياسىندا قانشا كۇردەلى وپەراتسيا جاسالدى؟
مەديتسينا • كەشە
ەلباسى • كەشە
تاريح • كەشە
سپورت • كەشە
باس تەاترداعى بالالار ستۋدياسى
ونەر • كەشە
التىن شىنجىردىڭ سوڭعى شىعىرشىعى...
رۋحانيات • كەشە
قىزىلوردا وبلىسىندا كارانتين شارالارى جەڭىلدەتىلدى
ايماقتار • كەشە
بىلتىر سقو-دا 7 مىڭعا جۋىق نارەستە دۇنيەگە كەلگەن
ايماقتار • كەشە
شىعىس قازاقستاندا جۇما نامازعا جينالۋعا رۇقسات بەرىلدى
ايماقتار • كەشە
قىزىلجاردا اناسى ۇرىپ-سوققان قىز كوز جۇمدى
ايماقتار • كەشە
جالعا العان ءۇيىن توناپ كەتكەن ۇرى ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى تۇرمەگە توعىتىلدى
الەم • كەشە
بەس وبلىستا اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • كەشە
تۇركىستان وبلىسىندا گاز جەلىلەرى جاپپاي تەكسەرىلەدى
ايماقتار • كەشە
تەرگەۋشىلەردىڭ ۇستازى ۇلىقتالدى
ايماقتار • كەشە
الماتىدا ەتنوسارالىق قاتىناستاردى دامىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى
ايماقتار • كەشە
الماتىدان قىرعىزستانعا اۋە رەيستەرى قايتا جانداندى
قازاقستان • كەشە
الماتىدا قانشا تۇرعىن ءۇي جىلۋسىز قالدى؟
ايماقتار • كەشە
ارمەنيادان اكەلگەن كولىكتەردى تىركەۋ مەرزىمى ۇزارتىلدى
قازاقستان • كەشە
قىرعىزستاندا پارلامەنت سايلاۋى كۇزدە بولادى
الەم • كەشە
قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر ءۇشىن سالىق ەسەپتەۋ جەڭىلدەتىلدى
ەكونوميكا • كەشە
الماتى وبلىسىنىڭ الاكول اۋدانىنا جاڭا اكىم تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
الماتىلىق ستۋدەنتتەر العىس ايتۋ كۇنىن اتاپ ءوتتى
قازاقستان • كەشە
ومىربەك جولداسبەكوۆتىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويى تويلاندى
قازاقستان • كەشە
قدكبق دەپوزيتتەردىڭ ساۋىردەگى ەڭ جوعارى مولشەرلەمەلەرىن جاريالادى
ەكونوميكا • كەشە
سىر ەلىنەن 700-گە جۋىق ازامات اسكەرگە بارادى
ايماقتار • كەشە
رەسەي ينۆەستورلارى اتىراۋعا بەت بۇردى
ايماقتار • كەشە
قازاقستاندا مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە شاقىرۋ باستالدى
قوعام • كەشە
اسقار مامين «روسكوسموس» باسشىسىمەن كەزدەستى
ۇكىمەت • كەشە
كوكتەم كەشىكپەي جەتەدى: ناۋرىز ايىنا ارنالعان اۋا رايى بولجامى
اۋا رايى • كەشە
دۋبايدان كەلگەن 4 جولاۋشىدان كوروناۆيرۋس انىقتالدى
قوعام • كەشە
ۇكىمەت • كەشە
الماتىدا ۇلتتار دوستىعان ارقاۋ ەتكەن شارا ءوتتى
ايماقتار • كەشە
قۋاتتى قۇرىلىمنىڭ شۋاقتى مەرەكەسى
قازاقستان • كەشە
اۋليەاتالىقتار العىس ايتۋ كۇنىن اتاپ وتۋدە
ايماقتار • كەشە
ناۋرىز ايىندا اۋا رايى قانداي بولادى؟
اۋا رايى • كەشە
كوپبالالى انا بەلگىسىز كاسىپكەرگە العىس ايتادى
ايماقتار • كەشە
ەرجان باكىرباي ۇلى تالدىقورعاننىڭ اكىمى بولىپ تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
زەينەتاقى اقشاسىن ستوماتولوگيالىق قىزمەتكە پايدالانۋعا بولادى
مەديتسينا • كەشە
الماتىدا پەداگوگتاردىڭ رەسپۋبليكالىق جيىنى ءوتتى
ءبىلىم • كەشە
وڭىرلەردەگى مەديتسينالىق ۇيىمداردىڭ توزىعى جەتكەن
ايماقتار • كەشە
تاراز پوليتسەيلەرى ۇرلىق جاساعان كۇدىكتىنى ۇستادى
ايماقتار • كەشە
شىمكەنتتە العىس ايتۋ كۇنى اتالىپ ءوتتى
ايماقتار • كەشە
كيەۆتە جامبىل جاباەۆتىڭ 175 جىلدىعىنا وراي ءىس-شارا ءوتتى
رۋحانيات • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار